Nederlands proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2024

Safae el Khannoussi: Oroppa

door Katja Feremans

Oroppa – Maghrebijns Arabisch voor Europa – is de debuutroman van Safae el Khannoussi (1994). In dit uitbundige boek neemt de Nederlandse schrijfster met Marokkaanse roots je mee naar plekken achter de façade van fort Europa. Daar is het lang niet altijd feest. Toch is er voor moedeloosheid weinig ruimte. Of zoals het klinkt uit de mond van de ontslagen Algerijnse postbode die dronken aan de bar van café Le Souterrain zit: ‘Op Oroppa! Wat een plek om de weg kwijt te raken. En jullie kunnen allemaal mijn rug op!’  

In de intrigerende proloog wordt de Joods-Marokkaanse kunstenares Salomé Abergel net niet door de dood overmand. Vervolgens begint de eigenlijke roman, waarin diezelfde Salomé met de noorderzon is verdwenen. In afwachting van haar terugkeer heeft een met haar bevriende snackbaruitbater zijn slecht behuisde medewerkster in haar woning in de Amsterdamse Rivierenbuurt ondergebracht. Zij, Hind el Arian, wordt er meteen gegrepen door Salomés artistieke ziel.
 
Wanneer Hind niet aan het housesitten of het werken is, zoekt ze verstrooiing in Coffeeshop Rainbow City. De ene na de andere joint gaat er rond. Net als de andere maatschappelijke verstekelingen zoekt Hind er een ingang naar een mysterieuze wereld, die bij hen ook wel bekendstaat als het eenentwintigste arrondissement. Daar hopen ze minstens even te ontsnappen aan de noodlottige loop van het normale leven. Veel van de berooiden die zich tot het imaginaire eenentwintigste aangetrokken voelen, zijn migranten en vluchtelingen. Ze zijn gedesillusioneerd omdat Europa niet het beloftevolle toevluchtsoord is gebleken, dat hen voor ogen stond. Vaak blijven ze daarenboven worstelen met demonen als gevolg van verschrikkingen die ze in hun thuisland hebben doorstaan.
 
Salomé Abergel heeft het wel gemaakt in Nederland ondanks de spoken die ook met haar zijn meegereisd. Tussen 1977 en 1982 zat ze namelijk als jonge twintiger in Marokko in de gevangenis vanwege marxistische sympathieën en nog een hele reeks daaraan gelinkte verdenkingen. Ze kreeg er een kind en werd er gefolterd. Uiteindelijk kwam ze vrij, maar wel op voorwaarde dat ze Marokko zou verlaten. In Nederland werd ze een gevierd kunstenares. Door een samenloop van omstandigheden raakt haar leven er na een dertigtal jaar alsnog in het ongerede.
 
De net beschreven uitgangspositie is verweven in de talrijke verhaallijnen die Safae el Khannoussi in het eerste deel uitzet. Daarbij springt ze overigens van Amsterdam naar Parijs, waar Salomé Abergels zoon het drankhol Le Souterrain uitbaat. Daar komt onder meer de vergeten schrijfster van de ‘Angstcahiers’ soms over de vloer. Die cahiers gaan over het reilen en zeilen in Le Souterrain, over (de verdwijning van) Salomé, maar ook over haar eigen verleden en demonen. Verwijzingen naar deze dagboekachtige teksten duiken al op aan het begin van Oroppa. De eigenlijke Angstcahiers vormen het sluitstuk van de roman.
 
Het tweede en derde deel voelen aan als het kloppende hart van Oroppa. Daarin volg je respectievelijk Yousef Slaoui, de beul die Salomé destijds in de cel heeft gemarteld, en de verdwenen Salomé.
 
Met Yousef Slaoui grijpt Safae el Khannoussi haar debuutroman aan om de schijnwerper te richten op een nationaal trauma in Marokko: het gevangeniswezen, dat er ten dienste stond van het repressieve regime van koning Hassan II, die regeerde van 1961 tot 1999. Tegen het einde van deze zogenaamde jaren van lood emigreerde ook Salomés beul naar Amsterdam.
 
Hij is intussen een zestiger met ernstige gezondheidsproblemen. Dit maakt hem kwetsbaar, maar doet hem niet tot inkeer komen. Hij blijft achter het fysieke en verbale geweld staan, waarmee hij destijds heeft zitten graven tot in het diepst van gevangenen hun wezen. Als hij al eens een zweem van twijfel over zijn al dan niet ambivalente positie voelt opkomen, dan zoekt en vindt hij houvast in zijn overtuiging dat hij mee aan de wieg heeft gestaan van een nieuw tijdperk, een tijd van opbouw, bevrijding en toewijding.
 
Hij voelt zich bovendien een slachtoffer van de geschiedenis: ‘Ik heb me teruggetrokken als verstotene, niet als lafaard.’ In één adem krijgt Nederland, en bij uitbreiding Europa, een veeg uit de pan: ‘Ik heb vervolgens een bestaan opgebouwd op een wreed, roofzuchtig en jegens mijn mensen misdadig continent en heb me tussen dit ijzige, berekenende en lompe volk staande gehouden – door hun kleren te wassen, te stomen en te repareren’.
 
De meeste andere personages zijn minder gelaagd. De roman gaat dan ook meer in de breedte dan in de diepte. De veelheid zit in verschillende hoeken: in de vaak verspringende chronologie; in de perspectiefwissels en de daarmee gepaard gaande herhalingen of licht aangepaste versies van de gebeurtenissen; en in de verhalen die rond de kern van de roman zijn gesponnen. Die laatste zijn een uitloper van de mondelinge vertelcultuur aan de Noord-Afrikaanse kant van de Middellandse Zee, maar ook de hoofdreden waarom het soms een uitdaging is, om door de bomen het bos te blijven zien in het rijk van Safae el Khannoussi’s verbeelding. Maar een beetje verdwalen lijkt wel te mogen in dit narratief avontuurlijke vierluik, waarin een nieuwe stem een oude verteltraditie eert en daarbij wrange maatschappelijke vraagstukken niet uit de weg gaat.
 
Safae el Khannoussi: Oroppa, Pluim, Amsterdam 2024. 396 p. ISBN 9789493339125. Distributie De Wolken 

deze pagina printen of opslaan