Nederlands proza
BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2024
Tommy Wieringa: Konvooi. Reizen naar een land in oorlog
door Lisanne Vroomen
Schrijver
Jaap Scholten, al 25 jaar bevriend met Tommy Wieringa, is oprichter van het
project Protect Ukraine. Met dit project brengt hij terreinwagens,
beschermende middelen en medische hulpgoederen naar het Oekraïense leger.
Wieringa heeft zich in 2023 bij dit project aangesloten als chauffeur. In zijn
nieuwste boek Konvooi brengt hij verslag uit van de eerste vijf
konvooien van Protect Ukraine.
Wieringa beschrijft de reizen die
hij maakt, zijn ontmoetingen met mensen aan het front, de gruwelen die hij
ziet, bijvoorbeeld bij een bezoek aan het Centraal Militair Hospitaal in Kyiv,
maar ook de verhalen die hij te horen krijgt van soldaten. Meerdere malen legt
hij een link met literatuur, bijvoorbeeld met het werk van Milan Kundera,
Joseph Roth en Isaak Babel. Die verwijzingen maken duidelijk dat het niet de
eerste keer is dat op het Oekraïense grondgebied oorlog woedt: is de mensheid
onverbeterlijk?
Dit idee wordt verstrekt doordat Wieringa ook een link legt met de Tweede
Wereldoorlog. Een gedeelte van de route die het konvooi volgt, loopt namelijk
parallel aan de route die de SS-divisie Wiking in 1941 heeft afgelegd op weg
naar het Oosten. Via het dagboek van een Nederlandse SS’er laat Wieringa zien
hoe de Sovjets de straten van Lviv achtergelaten hebben na hun terugtocht: vol
met verminkte lijken van de bevolking. Ook hier blijkt hoe de mensheid steeds
weer in herhaling valt.
Met deze vergelijking plaatst Wieringa de huidige oorlog
ook in een historische context. Dit is een belangrijke constatering met het oog
op Wieringa’s eerdere werk waarin de Tweede Wereldoorlog vaak op de achtergrond
een rol speelt. Het duidelijkst is dat in zijn roman Nirwana. In dit boek komt grootvader
Adema, die in de oorlog aan Duitse zijde aan het oostfront gevochten heeft, tot
inkeer door zich aan te sluiten bij het verzet. Zijn kleinzoon toont jaren
later echter aan dat dit slechts een opportunistische stap is geweest en dat
grootvader met zijn offshore imperium nog steeds de aarde wil veroveren. Een belangrijke
stelling in deze roman is dat krachten uit het verleden nu nog steeds
doorwerken en in Konvooi laat Wieringa weer zien dat de tegenstellingen
van de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog niet met de val van de muur in
1989 ten einde zijn gekomen, maar ook nu nog een rol spelen.
In het begin van Konvooi
lijkt Wieringa te vallen voor een zwart-wit beeld van de Oekraïense soldaat als
held aan de ene kant en de Russische soldaat als monster aan de andere kant.
Het boek begint met het volgende citaat van een kozakkenhoofdman: ‘Voor een
kozak is de vrijheid belangrijker dan zijn leven.’ Dit wordt gevolgd door
voorbeelden uit het begin van de oorlog waarbij Oekraïners hun leven gaven voor
vrijheid. De Russische soldaten worden dan weer vergeleken met orks, die
gevaarlijk zijn door hun aantal en agressiviteit en niet vanwege hun
strategische en militaire vaardigheden.
Wie goed leest, ziet echter ook
de menselijke kant van de soldaten terug in het boek, bijvoorbeeld als
Oekraïners en Russen samen in een schuilkelder terechtkomen en een jonge Rus
zelfs een bevallende vrouw helpt. De menselijke kant blijkt op een gruwelijke
manier als Wieringa het ziekenhuis van Kyiv bezoekt en omschrijft als een ‘rijk
van halve mannen’. Hier is geen heldendom, maar een wereld van pijn, prothesen
en manke ledematen. Ook het geestelijk trauma wordt door Wieringa niet
vergeten, bijvoorbeeld als hij de dronepiloten in Transkarpatië bezoekt.
Dronepiloot Taras heeft al minstens tweehonderd mensen gedood. ‘Zijn ziel is
stijf bevroren. Vrees de dag dat hij ontdooit,’ commentarieert Wieringa.
Hoewel er al veel
geschreven is over de gruwelen van oorlog – van Van het westelijk front geen
nieuws (1929 – Bijleveld, 2023) van Erich Maria Remarque tot De oorlog
heeft geen vrouwengezicht (2016 -- De Bezige Bij 2024) van Svetlana
Alexijevitsj – kan deze boodschap blijkbaar niet vaak genoeg herhaald worden.
Wie wil weten wat zich nu afspeelt in Oekraïne en daarbij vergelijkingen met
eerdere oorlogen en de literaire neerslag daarvan niet schuwt, is bij Konvooi
aan het goede adres.
Tommy Wieringa: Konvooi: Reizen naar een land in oorlog, De Bezige Bij,
Amsterdam 2024, 159 p. : ill. ISBN
9789403133850. Distributie Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan