Vanaf twaalf jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2024

Anke Kranendonk: Brand

door Martina van der Logt

12+ - De achttienjarige Roman is in het jaar voor zijn eindexamen blijven zitten. Hij leeft met één been in wat zijn examenjaar had moeten zijn, inclusief feestjes en bijkomende gezelligheid met zijn oud-klasgenoten. Samen met zijn vriendin Celine staat hij bovendien volop in zijn seksuele ontwikkeling. Met zijn andere been bungelt hij echter boven een diep dal. Hij kampt met het gevoel van falen en is aan het struisvogelen. Hij steekt zijn kop in het zand, doet niets voor school en leeft langs zijn ouders en broertjes heen. Als op een dag een brand woedt in de buurt van school, slaat zijn inertie om in paniek die hem terugbrengt naar de dag dat zijn zesjarige zusje Stanzi is omgekomen in een brand.  

‘Misschien kon ik door knetterhard te fietsen eindelijk en voorgoed aan de andere kant van de tunnel vol dikke drab uitkomen. Tijd heelt alle wonden, zeggen ze. Maar één moment kan blijkbaar alles weer naar boven halen.’
 
Zijn er gewonden gevallen? Zijn zijn broertjes wel veilig? Roman belt zijn broertjes en ouders. Als blijkt dat zij allen in orde zijn gaat Roman in eerste instantie terug naar zijn struisvogelgedrag, maar het is direct duidelijk dat deze brand iets wat weggestopt was weer aan het oppervlak heeft gebracht.
 
'Ik verdoofde vanbinnen. Ik verdween. Dat was het misschien. Alleen de buitenkant van Roman deed nog mee.  
Zo was het al jaren.’
 
Roman begint steeds vaker te hakkelen en stotteren. Hij ontloopt sociale situaties, zijn vrienden, zelfs Celine, en zoekt de ruimte van de polder op. Celine heeft al snel genoeg van Romans vage gedrag. Dan duikt oude bekende Kevin weer op in het leven van Roman. Kevin zit bij de jeugdbrandweer en heeft jonge broertjes en een zusje ongeveer zou oud als Stanzi zou zijn geweest. Kevin blijkt een belangrijke katalysator in het helingsproces van Roman te zijn, en Roman op zijn manier ook in dat van Kevin.
 
Brand is het eerste boek van Anke Kranendonk dat ik las. In de Grote Vriendelijke Podcast, een podcast voor volwassenen over jeugdliteratuur en het gehele jeugdliteraire veld, hoorde ik Anke Kranendonk spreken over Brand. Ik was op dat moment al halverwege het verhaal. Zij vertelde dat zij het boek al lang geleden is begonnen te schrijven, maar pas recent heeft weten af te ronden. Dat verklaart voor mij een en ander. Al tijdens het lezen voelde het alsof de chronotoop van het verhaal zich niet helemaal verhoudt tot het hier en nu.
 
De tijd, setting en ruimte deden mij eerder denken aan mijn eigen jeugd en ik ben als millenial toch maar voor een deel in het digitale tijdperk tot wasdom gekomen. Voor mij voelen de personages, de situaties en alles daaromheen dus herkenbaar. Ik zet mijn vraagtekens bij hoe herkenbaar de leefwereld in Brand is voor de jongvolwassenen die opgroeien in het hier en nu. Dit zit hem in details. Er is een afwezigheid van de digitale wereld zoals die nu verweven is in het leven van jongeren. Er wordt niet gesproken over apps of games, Roman rijdt op een scooter op benzine en er wordt over en weer veel getelefoneerd. Dat zijn elementen die niet helemaal meer passen en wellicht dus ook zorgen dat het verhaal minder resoneert bij de beoogde lezer. Door het niet expliciet benoemen van de digitale wereld wordt het verhaal dan wel weer tijdlozer gemaakt.
 
Brand is, los van de herkenbaarheid in chronotoop, wel geloofwaardig als het gaat om de worstelingen die Roman doorloopt en de dynamiek tussen hem en zijn omgeving. Anke Kranendonk heeft de personages in het verhaal met veel nuances en subtiliteit weten neer te zetten. Geen personage is een antagonist. Roman is eerder zijn eigen antagonist in de vorm van zijn schuldgevoel over de dood van zijn zusje en de onverwerkte rouw rondom haar verlies. Wat misschien nog wel het pijnlijkst is, is het ieders stilzwijgen over Stanzi. Romans eenzaamheid in zijn rouw wordt met ieder onuitgesproken woord verstikkender.
 
Nadat Roman een ongelukkige val heeft gemaakt en het gezin voor het eerst in het verhaal tegelijk in één ruimte is, gaat Roman in het slotstuk eindelijk de confrontatie aan met zichzelf en zijn ouders. De uitspraak die hij dan doet is in letterlijke en figuurlijke zin waar: ‘De wond is open geknapt.’ Een prachtige ontknoping voor een prachtig opgebouwd, meeslepend en gevoelig verhaal.
 
Anke Kranendonk: Brand, Querido, Amsterdam 2024, 198 p. : ill. ISBN 9789045130262. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan