Poëzie

BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2025

Zoë Ghyselinck e.a. (sam.): Maar geen bestemming. Gedichten over de oude dag

door Dirk De Geest

Thematische bloemlezingen van gedichten blijven het goed doen. Blijkbaar grijpen veel lezers nog steeds naar poëzie als het op de grote vragen en de belangrijke kruispunten van het leven aankomt. Gedichten formuleren dan ervaringen zo indringend dat wij ze intens kunnen meemaken, dat wij onze eigen problematiek gedragen weten door anderen, dat wij af en toe ook een inzicht meekrijgen dat ons behulpzaam is in het leven.  
 
Het Gentse consortium CHARM probeert medische, psychologische en literaire kennis te combineren in een bijzondere vorm van zorg; ‘literatuurtherapie’ vormt daarbij een essentiële component. Het lezen en samen lezen loutert mensen en helpt om psychisch lijden te verzachten of op zijn minst onder woorden te brengen. Eerder verschenen bij het Gentse Poëziecentrum al een paar gelijkaardige bloemlezingen door het Lezerscollectief. Gedichten worden gekozen omwille van hun thematische samenhang en hun mogelijkheid tot identificatie, maar tegelijk ligt de klemtoon ook wel op literaire kwaliteit en een vormelijke verfijning.
 
Dat geldt zeker voor de jongste loot aan die therapeutische tak. Maar geen bestemming brengt een aantal ‘Gedichten over de oude dag’ bij elkaar, zoals de titel stelt. Die titel is misschien wel correct maar niet bepaald gekozen met veel gevoel voor de beoogde doelgroep: die zou allicht meer hebben aan ‘de levensavond’ of ‘de latere jaren’ dan aan een kwalificatie als ‘oude dag’. Ook de opgenomen gedichten laten een veel meer gekleurd en optimistisch beeld zien van wat wij vroeger de derde leeftijd (en zelfs de vierde leeftijd) noemden. Dat blijkt al uit de bijzonder geslaagde omslagillustratie, die een schilderij van Inès van den Kieboom (die pas op late leeftijd artistiek erkenning kreeg) laat zien: twee oudere mensen naast elkaar op de drempel van hun strandkabine, samen genietend van de zon. Het is een dubbelzinnige voorstelling, want de tevredenheid lijkt vooral gepaard te gaan met rust en niet meteen met intense activiteit. De mijmering en de beschouwing hebben de plaats ingenomen van de dynamische en haastige actie.  
 
Ook de gedichten tonen hoe complex de ervaring van de oudere dag is. Niet zo verwonderlijk (maar toch wel jammer) is hoe uitsluitend vrij oude en gevestigde dichters aan het woord komen, jonge stemmen ontbreken geheel. Hun verzen zijn echter uitstekend: genuanceerd, diepgaand, meeslepend en tot nadenken stemmend, en vooral literair indrukwekkend. Er wordt teruggekeken naar wat voorbij is en de kwalen van de ouderdom worden geenszins vergoelijkt, maar tegelijk blijft er een perspectief. En vooral is er veel bezonken wijsheid, gerijpt door ervaringen en inzichten. In die zin is dit een boek dat de lezer wil louteren, troost bieden maar tegelijk ook nieuwe vragen zal oproepen, vraagt om een intens gesprek met dichters die niet terugspreken.
 
Uiteraard ontbreken in deze kleine maar fijne verzameling dichters als Kouwenaar en Nooteboom niet, net zo min als Tellegen, Vroman en Herzberg. Zij hebben allen gedemonstreerd dat hun ‘late stijl’ (een term die in de literatuurstudie wordt gebruikt om het werk van oudere, gevestigde auteurs te karakteriseren) getuigt van een opmerkelijk stilistisch uitgezuiverd meesterschap. Aan Vlaamse zijde zijn er onder meer Van hee, Insingel, Stassaert en Van Vliet. Op die manier laat deze bloemlezing ook zien hoe er niet alleen op diverse manieren over de oude dag wordt gedacht, maar ook op diverse manieren geschreven. Echt experimentele verzen hoeft de lezer hier niet te zoeken, maar de meeste dichters laten toch zien hoe taal, ritme, beelden en afbrekingen bijdragen tot een rijk betekenisveld.
Dat alles maakt, samen met de luxueuze uitvoering en het mooie formaat, van dit boek een unieke uitgave. Wie wil ervaren hoe dichters denken over het ouder worden (en hoe ze dat besef ook wel proberen uit te stellen en subtiel te manipuleren) vindt hier een gids om zelf te mijmeren of gesprekken te voeren over leeftijd. Wie gewoonweg houdt van sublieme poëzie, kan hier evengoed terecht. Snel naar de boekhandel of de bibliotheek, dus.  
 
Zoë Ghyselinck e.a. (sam.): Maar geen bestemming. Gedichten over de oude dag, Poëziecentrum,  Gent 2024, 43 p. : ill. ISBN 9789056551728. Distributie New Book Collective

deze pagina printen of opslaan