Poëzie
BOEKEN NR. 5, MEI 2025
Mark van Tongele: Zonnewater
door Dirk De Geest
Met het overlijden van Mark van
Tongele in 2023 verliest onze literatuur een unieke dichter, die in zijn werk
lichtvoetige muzikaliteit en grootse gedachten wist te combineren. De postuum
verschenen bundel Zonnewater laat op
elke bladzijde het taalplezier zien dat de dichter zijn leven lang intens heeft
beziggehouden. Als geen ander weet Van Tongele de taal om te toveren:
nieuwvormingen en originele samenstellingen brengen onverwachte verbanden tot
stand, het ritme van zijn zinnen en de typografische ordeningen zorgen voor
extra klemtonen maar tegelijk ook voor een niet te stuiten woordenvuurwerk.
Sommige van zijn gedichten komen zelfs dicht in de buurt van het latere werk
van Paul van Ostaijen. Nonsensicale elementen wisselen hier af met lijstjes van
dieren of voorwerpen en creëren zo een geheel eigen samenhang.
Toch is deze poëzie allerminst een louter spel van klanken.
Integendeel, via die magische suggestiviteit van het woord wil de dichter
zoveel mogelijk de magie van de wereld en het bestaan suggereren. De titel van
zijn bundel is daarvoor al sprekend: hij verbindt niet alleen ‘zon’ en ‘water’
tot één hecht geheel, maar meteen ook aarde en hemel, licht en water en zoveel
meer. Die symbiose is typerend voor het werk van Van Tongele, dat van meet af
aan erop gericht was verder dan de waarneembare werkelijkheid te reiken. De
dichter gebruikt zelden of nooit concrete anekdotes maar transformeert dat
materiaal tot symbolen. Hij gaat op zoek naar het licht achter de voorwerpen,
en fauna en flora symboliseren de diepere samenhang in de werkelijkheid. In die
zin doet dit project niet toevallig denken aan de symboliseren en zelfs aan de
mystiek. In het licht wordt alles abstracter, de uiting van een zelfde
achterliggende dynamiek. Die vitale kracht, zintuiglijk onweerstaanbaar maar
tegelijk ook ontastbaar, is wat Van Tongele bezighoudt. Het is de kiem van het
leven die hij in zijn gedichten op de lezer wil overdragen. Of hij nu schrijft
over een kleinkind, over landschappen hij is een eindeloze observator van de
schakeringen van de zee) of over onopvallende dieren, telkens weer weet de
dichter die aanleiding om te buigen voor zijn exeperimenten met waarneming en
gedachten.
De mystieke dimensie die hier
aan de orde is, heeft iets abstracts: zeker in de latere gedichten van Van
Tongele valt op hoe vaak de dichter zijn toevlucht neemt tot abstracte
werkwoorden en substantieven. Toch is die ervaring van totaliteit wezenlijk
verbonden met de subjectieve ervaring en de concrete werkelijkheid. De dichter
stelt zich ontvankelijk op, opent al zijn zintuigen om die onderliggende
mystieke magie te ervaren. In dat opzicht is hij een medium, dat bemiddelend
optreedt tussen de werkelijkheid en de bovenwerkelijkheid (die religieus is
zonder een specifieke God te veronderstellen). Die passieve ontvankelijkheid
gaat echter noodzakelijk gepaard met een actieve inzet, want de gave brengt een
opdracht met zich mee. Het is aan de dichter om alle facetten van de taal in te
zetten en zo die suggestiviteit van één totaale betekenis over te dragen op de
lerzer, niet enkel cognitief maar ook zintuiglijk en zelfs lichamelijk: het
gedicht wordt zo een eigen materiêle entiteit.
Van Tongele slaagt er echter in
om dat toch wel hachelijke en nogal theoretische project steevast om te zetten
in meeslepende lyriek. Zijn talent staat boven kijf. Daarenboven heeft hij in
deze bundel ook oog voor de keerzijde van zijn streven. Een aantal gedichten
falen om het licht te openbaren, en de dichter blijft dan steken in duisternis,
in zwart en zwaarte die hem aan de wereld vasthouden. Daarmee toont hij ook de
begrenzingen van zijn ambitie, iets wat veel lezers bij het overweldigende van
deze gedichten zullen ervaren. Daarom zijn net de meer concrete verzen
misschien nog het boeiendst. Ze laten zien hoe de dichter zich verzet tegen
hokjes en etiketten, tegen administratie en opgelegde sociale conventies. Zijn
project is bevrijdend. Deze bundel is daarom in alle opzichten een waardevol
sluitstuk voor een boeiend oeuvre.
Mark van Tongele: Zonnewater. Gedichten, P, Leuven 2024, 62 p. ISBN 9789464757491
deze pagina printen of opslaan