Nederlands proza

BOEKEN NR. 6, JUNI 2025

Jana Antonissen: Ludwig

door Jooris van Hulle

In Ludwig, de debuutroman van journaliste-columniste Jana Antonissen, blikt de vertellende ik-figuur Mira Maselis terug op de periode dat zij in Berlijn deel uitmaakte van het experiment dat werd opgezet door Ludwig von Sachsenheim. Binnen het sociaal-artistiek experiment van de theater- en kunstgoeroe bestond haar taak erin mensen te rekruteren die psychologisch onbegeleid waren en bereid waren aan te sluiten bij de groep getrouwen die Von Sachsenheim rond zich verzamelde. Vijf jaar nadat de groep is uiteengevallen – dit mede door de klachten die er waren gekomen rond grensoverschrijdend gedrag van de leider – en iedereen verweesd achterbleef, wordt de hele zaak weer opgerakeld door een onderzoeksjournalist die ook via Mira achter de ‘waarheid’ wil komen. Het is de aanzet voor Mira om zichzelf een spiegel voor te houden: tot op welke hoogte heeft zij ooit echt geloofd in wat de leden van de Neue Gesellschaft van Ludwig voor ogen stond? Of, zoals het wordt geduid in de heel summier gehouden proloog: ‘hoe schuldig moet je zijn om te zwijgen? Wat is het verschil tussen iets voor mezelf houden en verzwijgen?’ Voor Mira komt het er in wezen op aan zichzelf terug te vinden tussen de schaamte en de schuld die haar blijvend zijn komen te belasten, ‘schaamte is onvermogen, mislukken, maar zonder echt geprobeerd te hebben. […] Schaamte is kortsluiting. Schaamte roept schaamte op, wat haar omzetting naar schuld, naar boete bemoeilijkt.’
 
Jana Antonissen heeft haar relaas van de zoektocht van haar hoofdfiguur Mira naar houvast psychologisch stevig onderbouwd. Er is het gevoel van gemis bij Mira nadat haar moeder in een verkeersongeval is omgekomen. Er is de weerstand die zij blijvend cultiveert tegen haar vader, een gerenommeerd architect (‘hij is een ‘architectonische mastodont van het minimalisme’) die zijn naam het liefst niet vernoemd ziet als een en ander in de pers dreigt te komen. En wat overheerst bij Mira: de drang naar vrijheid, de drang zichzelf te zijn, ook al moet ze daarom zowat alle bruggen achter zich verbranden. Mira verwoordt het als volgt voor zichzelf: ‘In Berlijn had ik geloofd dat alternatieven wel degelijk bestonden, zeker tijdens die eerste maanden bij de NG.’
 
Het gevoel erbij te horen staat voorop, in die periode van wilde seksfeestjes, plannen die worden gesmeed om een alles vernieuwend experiment vorm te geven. Na haar gedwongen terugkeer – ze wordt ontslagen bij de NG – snijdt de ontgoocheling heel diep:
 
‘Welke grootse ambities, welke gedeelde denkbeelden blijven in deze steeds versplinterde, deze steeds vreemder wordende eenentwintigste eeuw overeind? Enkel die neopopulistisch-fascistische kruisbestuiving, steeds gretiger afname vindend, lijkt nog rotsvaste overtuigingen aan te reiken. Overtuigingen, opgebouwd uit leugens, angst en lucht, maar in al hun ondubbelzinnigheid niet minder aantrekkelijk.’
 
Bij monde van haar personage Mira roept Jana Antonissen heel wat vragen. Zo noteert zij: ‘De NG overschreed de grenzen van het gewone. In hoeverre die overschrijdingen strafbaar waren, een vraag waarover de rechter zich binnenkort zal buigen. Het probleem met zo’n veelgebruikt sleutelwoord als ‘grensoverschrijdend’ is dat de invulling snel uitgehold geraakt. […] Soms lijkt het wel alsof kwetsbaarheid, het gevierde paradigma van deze tijd, vooral ingezet wordt om de eigen deugdelijkheid mee te verzilveren.’
 
Het mag duidelijk zijn: Ludwig roept heel wat vragen op, biedt ook deels antwoorden erop, maar laat steeds voldoende ruimte aan de lezer om zelf mee te oordelen.
 
Jana Antonissen: Ludwig, De Bezige Bij, Amsterdam 2025, 219 p. ISBN 9789403131320. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan