Non-fictie
BOEKEN NR. 6, JUNI 2025
Francesco Petrarca: Brieven van een bejaard man. Epystole seniles
door Dieter Wildemauwe
Ook grondleggers van het humanisme werden ouder. Ergens
in het najaar van 1361 voelde Francesco Petrarca dat zijn collectie Epystole
familiares, brieven aan bekenden, afgerond raakte en het tijd werd voor een
nieuwe bundel. Hoewel hij zich nog energiek voelde, was hij realistisch genoeg
om te kiezen voor Epystole seniles, brieven van een ouder man. In de
eerste brief van de bundel spreekt hij het voornemen uit de hele verzameling
aan zijn goede vriend Simonides op te dragen, pseudoniem voor Francesco Nelli.
Het resultaat is een fantastisch egodocument waarin de fine fleur van de
veertiende eeuw opduikt als geadresseerde of onderwerp. Als intellectuele
vaandeldrager van zijn tijd toont Petrarca zich zo geprangd tussen de Franse
koning en de Duitse keizer, en blijft hij trouw aan bijvoorbeeld paus Urbanus
V.
Maar er
zijn meer dan politieke brieven en bespiegelingen. Hij reflecteert over de
ouderdom en hoe die, wat onverwacht, vrij goed te dragen valt of betreurt
steden die hij zich als levendig en rijk herinnert, nu in verval te moeten
aantreffen. Het wemelt van de literaire verwijzingen – sommige brieven lijken
eerder lappendekens van citaten van antieke auteurs – maar Chris Tazelaar
identificeert ze allemaal mooi in de voetnoten en geeft een schat aan
bijkomende info, bijvoorbeeld in een namenregister. Zijn vertaling loopt heel mooi
en voelt modern aan. Het tot stand komen van deze bundel moet een huzarenstukje
geweest zijn, maar Tazelaar bestudeert Petrarca al zijn hele leven. Petrarca is
voor hem, zo zegt hij, meer dan een hobby: het is een manier van leven.
De Italiaan moet voor
hem dus wel zeer vertrouwd aanvoelen, maar ook voor de modale lezer komt hij
door deze brieven heel dichtbij. Vaak heel beslist als het om politieke
kwesties gaat en soms bescheiden, maar tegelijk ook met een flink
superioriteitsgevoel. Onze landgenoot Ludwig van Kempen verdiende volgens hem
de naam Socrates en hij droeg zijn eerste bundel brieven zelfs aan hem op. Maar
Petrarca vond het wel vreemd dat iemand met die eruditie niet in Italië, maar
in een barbaarse streek geboren was. Hetzelfde zie je aan zijn testament, dat
ook is opgenomen. Voor zijn laatste rustplaats zegt hij weinig wensen te
hebben, maar als iemand zou vragen om toch wat explicieter te worden, dan heeft
hij een lijstje klaar van negen kerken waarin of waarrond hij begraven wil
worden, al naargelang zijn plaats van overlijden …
Dit boek is een klepper, maar
het verdient gelezen te worden, al is het maar om de rijke taal en om het
diplomatieke en intellectuele leven uit die tijd tot leven te zien komen, samen
met de innerlijke gevoelswereld van Petrarca.
Francesco Petrarca: Brieven van
een bejaard man, Damon, Eindhoven 2025, 688 p. , ISBN 9789463403658.
Vertaling van Epystole seniles door Chris TazelaarI
deze pagina printen of opslaan