Nederlands proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2025

Auke Hulst: Tandenjager

door Thomas van der Zwan

Tandenjager, het nieuwe boek van Auke Hulst, is een literaire tour de force zoals er nog maar weinig verschijnen in de Nederlandstalige literatuur. Dat zijn meteen twee joekels van clichés, maar ze typeren de roman wel. Hulst vermengt in het vierhonderd bladzijden tellende boek moeiteloos meerdere genres: de schelmenroman, de bildungsroman, het gothic horrorverhaal, de Vatersuche (hier een Muttersuche), de brievenroman en de erotische roman. De meeste van die genres kenden hun hoogtijdagen, of ontstonden zelfs pas, in de Romantiek, de periode waarin het grootste deel van de roman zich afspeelt.
 
De hoofdpersoon, een charmante bastaardzoon genaamd Vos Jacobsz, heeft een slecht gebit dat zijn povere afkomst verraadt. Wanneer hij in 1815 als ‘tandenjager’ het slagveld bij Quatre-Bras afstruint, op zoek naar de gave gebitten van gevallen soldaten om te verkopen aan tandartsen, treft hij het lijk aan van Amadeo, een rijkeluiszoon met puntgave tanden, die Vos niet verkoopt maar in zijn eigen mond laat plaatsen. Aan de hand van brieven op het lichaam van Amadeo ontdekt Vos bovendien dat de gesneuvelde een minnares had, de mysterieuze markiezin Margaux. Vos besluit de markiezin op te sporen en met Amadeo’s tanden diens gefortuneerde plaats in te nemen. Zo belandt Vos in Amsterdam, waar hij zich middels bedrog en intrige opwerkt tot minnaar van de markiezin, wat natuurlijk anders uitpakt dan hij had gehoopt.
 
De lezer volgt de ontwikkeling van Vos’ binnenwereld, en wordt geheel volgens het romantische stramien getuige van hoe de jongen het individu in zichzelf ontdekt, vormgeeft én maskeert. Hoewel de levensloop van Vos soms wat ongeloofwaardig is (zie bijvoorbeeld de mooi beschreven maar weinig realistische oedipale relatie met zijn moeder), blijft hij een interessante hoofdpersoon, iemand die je enerzijds succes gunt en anderzijds wil zien vallen, zodat je hoe dan ook blijft doorlezen.  
 
De zwakkere delen van het boek zijn dan ook de flashbacks en -forwards waarin het perspectief van Vos wordt losgelaten voor dat van Amadeo en Margaux. Een ander bezwaar is dat Hulst met zijn stilistische hoogstandjes zijn doel soms voorbijschiet, en al te veel aandacht besteedt aan details die hem toelaten uit te pakken met weliswaar prachtige maar ietwat overdadige beschrijvingen en formuleringen. Nog een bezwaar is het hoge Geert Mak-gehalte dat de tekst hier en daar heeft: met name bij de contemporaine politieke en literaire overpeinzingen van Vos, en bij de beschrijvingen van de slagvelden en het vroeg negentiende-eeuwse Amsterdam, ziet de lezer Hulst voor zich tussen geopende encyclopedieën en naslagwerken, details overnemend waarmee hij de wereld van zijn roman kan inkleden. Echt storend is dat niet, maar het verhaal zelf raakt in dergelijke passages wat op de achtergrond.
 
Dat doet niets af aan het onmiskenbare vakmanschap waarmee dit boek is geschreven. Hulst wordt op de boekomslag geroemd als ‘een van de beste stilisten in het Nederlandse taalgebied’, en hij doet die lofprijzing eer aan. Vanaf de eerste bladzijde weet hij met een rijk en functioneel archaïsch vocabulaire de leefwereld van de Napoleontische tijd tot leven te wekken, door lang vervlogen geuren, smaken, geluiden en taferelen te beschrijven alsof hij ze gisteren nog heeft ervaren. En hoewel Hulst geen ostentatieve zinnenbouwer is, zoals Nabokov of Sebald, spatten het componeervernuft en schrijfplezier van de bladzijden af, vaak juist in de efficiënte formuleringen en kleine, speelse zinnetjes: ‘Hier, bier.’ Ook in de vele citaten, parafrasen en allusies naar canonieke werken (netjes opgesomd in de Verantwoording) toont zich de liefde voor literatuur die ten grondslag ligt aan dit knappe en doorwrochte werk.
 
Ondanks het historische kader en de fantasmagorische elementen, bevat Tandenjager concrete mens- en maatschappijkritiek. Het voyeursmotief staat symbool voor het al te menselijke verlangen op te klimmen langs de seksuele en socio-economische ladder. Het vampiermotief verwijst naar de onderlinge uitbuiting tussen personages, maar ook naar het kolonialistische geweld waarmee het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden de lokale bevolking van Suriname beroofde, zeg maar leegzoog. Hulst kadert de persoonlijke perikelen van Vos én Margaux binnen die socio-economische en kolonialistische machtsstructuren, en maakt zo negentiende-eeuwse en hedendaagse maatschappelijke problemen inzichtelijk, zonder tot een belerende of prekerige toon te vervallen. Het levert een bij vlagen bevreemdend maar even vaak verbluffend boek op, dat zich kan meten met de betere historische romans in de Nederlandse literatuurgeschiedenis.
 
Auke Hulst: Tandenjager, Ambo/Anthos, Amsterdam 2025. 432 p. ISBN 9789026355776. Distributie VBK België


deze pagina printen of opslaan