Misdaad

BOEKEN NR. 2, SEPTEMBER 2015

David Lagercrantz: ‘Wat ons niet zal doden’ (Millennium, deel 4)

door Anja Goyens

Rond ‘Wat ons niet zal doden’, het vierde deel van de populaire ‘Millennium’-serie, is al heel wat te doen geweest. Niet alleen omdat de uitgeverijen uit de verschillende landen alles uit de kast haalden om het boek al weken voor verschijning te hypen, maar ook omdat er hier en daar toch kritische geluiden te horen waren. Zo sprak de Deense thrillerauteur Jussi Adler-Olsen zich uit tégen dit vierde deel en riep hij iedereen op om het boek vooral niet te lezen: hij noemde het boek ‘respectloos’ en sprak over ‘[de uitbuiting van] een man die uitbuiting haatte’. David Lagercrantz schreef het vervolg in opdracht van de erfgenamen van de overleden Stieg Larsson (zijn vader en zijn broer). Larssons weduwe zag van de opbrengsten van de ‘Millennium’-trilogie geen cent omdat ze niet met Larsson getrouwd was. Los van deze vraagstukken rond Larssons financiële en intellectuele erfenis blijft echter de kernvraag: is Wat ons niet zal doden een goed boek?
Het antwoord op die vraag is niet zo eenvoudig omdat vergelijkingen met de drie vorige boeken onvermijdelijk zijn. We kennen Mikael Blomkvist en Lisbeth Salander al langer en we weten voor welke chemie hun samenwerking kan zorgen. Heeft Lagercrantz het recept voor die chemie gevonden? Hij heeft alleszins, in de traditie van Larsson, ingezet op een complexe plot gestoffeerd met veel informatie over domeinen waar de gemiddelde lezer niet vertrouwd mee is: wiskunde, computertechnologie, onderzoek naar artificiële intelligentie en autisme. Aan de grondige research zal het dus zeker niet liggen. En toch krijgt Wat ons niet zal doden nergens de vaart van de vorige boeken.
Aan het begin van dit boek zit Blomkvists carrière in het slop. Zijn tijdschrift ‘Millennium’ heeft het moeilijk en Blomkvist heeft dringend een nieuwe scoop nodig, maar intussen is zijn reputatie al deels naar de vaantjes. Salander bereidt dan weer vanuit haar geheime schuilplaats de hack-operatie van haar leven voor: ze wil het netwerk van de Amerikaanse inlichtingendienst kraken. Blomkvist en Salander worden terug samengebracht door Frans Balder, een topexpert op het vlak van kunstmatige intelligentie, die beweert dat hij over bijzonder gevoelige informatie beschikt over – jawel – de Amerikaanse inlichtingendienst. Maar de kennis waarover Balder beschikt, kost hem zijn leven. Zijn autistische zoon, die nog nooit een woord heeft gezegd, maar wel via fotografisch scherpe tekeningen kan communiceren, is de enige die de dader kan aanwijzen. Dat blijkt het begin van een kat-en-muisspel waarbij ook Lisbeths verleden opnieuw aan de deur komt kloppen.
Lagercrantz heeft dus een origineel uitgangspunt en een grondig uitgedachte intrige. Waarom werkt het resultaat dan toch niet zoals verwacht? Medeleven met Blomkvist en de intriges bij ‘Millennium’, sympathie voor de briljante maar sociaal onaangepaste Lisbeth: we voelen het niet. De schrijfstijl is te zakelijk, te strak. De overdaad en het engagement van Larssons eigen boeken zijn hier niet te voelen. Larsson kon nogal onwaarschijnlijke plotwendingen net door overdrijving geloofwaardig maken. Die techniek blijft hier uit. Ook wil het boek te zeer inzetten op Lisbeths getroebleerde verleden – in zekere zin een herhaling van deel drie. Maar de rol van Lisbeths zus Camilla in dit vierde deel lijkt gewoon te vergezocht. Tot slot weet Lagercrantz de spanningsboog niet altijd te behouden: hij verliest zich soms in uitweidingen over techniek of wiskunde en niet alle verhaallijnen zijn even relevant.
Terug naar de kernvraag: is Wat ons niet zal doden een goed boek? Ja: het is een doordachte, onderhoudende thriller met verrassende plotwendingen. Maar nee: het is niet van hetzelfde cultniveau als de trilogie die Stieg Larsson zelf op papier zette. Lagercrantz is een goede schrijver en Wat ons niet zal doden is een degelijke thriller, maar aan de slag gaan met de personages van iemand anders is nu eenmaal een bijzonder complexe en ondankbare taak.

Amsterdam : Signatuur, 2015, 446 p. Oorspr. titel: Det som inte dödar oss. ISBN 9789056725341

deze pagina printen of opslaan