Vertaald proza
BOEKEN NR. 4, OKTOBER 2015
Jonathan Franzen: Zuiverheid
door Kris van Zeghbroeck
Het
dysfunctionele gezin, waarvoor Franzen uitgebreid uit eigen ervaring kan putten
(zoals onder meer beschreven in zijn memoires De
onbehaaglijkheidsfactor), is een vast gegeven in zijn oeuvre, dat
sinds De correcties steeds sterker op de voorgrond treedt.
De jonge, afgestudeerde Pip gaat gebukt onder een torenhoge
studieschuld. Ze woont in een marxistisch krakerscollectief en werkt dik tegen
haar zin als televerkoper van onfrisse energiedeals. Ze komt er nauwelijks mee
aan de kost. Pip is beschermd voor de boze buitenwereld opgegroeid bij haar
‘hysterische en hypochondrische’ hippiemoeder, die weigert iets te vertellen
over Pips vader en haar familie. Ondanks hun onderlinge afhankelijkheid besluit
Pip op zoek te gaan naar haar vader. Wanneer ze het aanbod krijgt om een
betaalde stage te volgen bij Andreas Wolf, die zijn rebelse Wikileaks-achtige
Sunlight Project vanuit de Zuid-Amerikaanse jungle leidt, hoopt ze van hun
databanken gebruik te maken om de identiteit van haar vader te achterhalen.
Die beruchte Andreas Wolf (voor sommigen de baarlijke duivel)
groeide op onder het communistische Oost-Duitse regime in een partijgetrouw
gezin. Hij wordt op handen gedragen door zijn labiele moeder, die seksueel
buiten de lijnen van het gezin kleurt en afgewezen door zijn strenge vader, die
uiteindelijk niet zijn biologische vader blijkt te zijn. Wolf versiert als
jeugdwerker aan de lopende band jonge meisjes. Zijn grote geheim is dat hij
iemand vermoord heeft om een meisje te beschermen. De enige die dat aan de
grote klok kan hangen is de journalist en krantenuitgever Tom Aberant, die Wolf
ontmoette na de val van het IJzeren Gordijn. Wolf zet uit eigen belang Pip op
het spoor van Aberant om diens verborgen agenda te achterhalen.
Uiteindelijk
blijkt dat Pip de dochter is van Anabel Laird, een miljardairserfgename die op
de vlucht ging voor haar familie om aan de negatieve spiraal van kapitalisme en
geld te ontsnappen. Tom Aberant wordt indirect aangewezen als de vader na
Anabels 'onbevlekte ontvangenis' op basis van lijdzaam ondergane anale seks.
Voor Pip zit er niets anders op dan zelf de touwtjes in handen te nemen en haar
moeder te gidsen naar een pragmatische levenswijze en een minimum van de erfenis
te aanvaarden. Zo krijgt ze min of meer vat op het onoverzichtelijke kluwen van
haar leven en creëert ze voor zichzelf, haar moeder en haar vrienden een
toekomst.
De titel Zuiverheid (Purity) van
deze satirische roman slaat niet enkel op het overkoepelende maatschappelijke
thema, maar ook op de naam van hoofdpersonage Purity Tyler, die zich zo schaamt
voor haar voornaam dat ze onder haar koosnaam ‘Pip’ door het leven gaat. Meteen
worden ‘Grote Verwachtingen’ opgeroepen, zoals bij het gelijknamige (mannelijke)
personage Pip in Charles Dickens’ roman Great Expectations. Niet
het minst omdat Franzens succesrijke vertelstijl regelmatig als Dickensiaans
omschreven wordt.
Zuiverheid krijgt als motto een
(anoniem) citaat uit Goethes toneelstuk Faust mee: ‘Die stets
das Böse will und stets das Gute schafft’. Aan het woord is Mefistofeles, die
net getransformeerd is van zwarte poedel naar een rondreizend student die zich
ten overstaan van Faust (die uiteindelijk zijn ziel verkoopt aan de duivel)
identificeert als: ‘Een deeltje van de kracht die steeds het kwade wil en
steeds het goede bracht.’ De toon is meteen gezet om de zuiverheid van Franzens
personages met de grootste schroom te benaderen en de hand van de duivel/auteur
in de plot te voorzien. En in bredere zin kan meteen de vraag gesteld naar de
moraliteit van goed en kwaad die verschillende gezichten kunnen aannemen en zo
aan de intentie tegengestelde resultaten kunnen bewerkstelligen. Uiteindelijk
kunnen we met een gerust hart stellen dat geen enkele van de personages
‘zuiver’ op de graat is.
Amsterdam : Prometheus, 2015, 615 p. Oorspr.
titel: Purity ISBN 9789044629026
deze pagina printen of opslaan