Nederlands proza

Arnon Grunberg: Apocalyps

door Liesbeth Vantorre

In de hogere echelons van de bedrijfswereld ontmoet je wel eens mensen bij wie ambitie plaats gemaakt heeft voor een onverzadigbare drang naar meer. Zo werd enkele maanden geleden nog gesuggereerd dat je toch wel een aantal psychopathische karaktertrekken moet hebben om op topniveau in de financiële wereld mee te draaien. Mensen die dat niet kunnen, gaan ten onder, getuige de tragische dood in augustus van een 21-jarige Duitse stagiair bij een investeringsbank in Londen. Drie nachten na elkaar doorwerken werd de jongen fataal. Om je dus echt op topniveau te bewegen, moet er ergens iets niet juist zijn in je hoofd, zo werd nadien vaak gesuggereerd. Nieuw is deze theorie niet. In 1991 thematiseerde Bret Easton Ellis de psychopathische trekjes van überkapitalistische yuppies al in American Psycho, waarin zakenman Patrick Bateman ’s nachts aan het moorden gaat.
Dit soort psychopaten beweegt zich niet alleen voort in financial districts of aan het hoofd van een bedrijf. Hoe zit het met je tandarts? Normaal aan de oppervlakte, zo lijkt het toch. Maar waarom lijkt hij genot te halen uit het uitboren van tandsteen? En hoe zit het met jezelf? Is het normaal dat je stiekem wel eens het vuur zou willen openen op je collega’s of je kind letterlijk met het badwater zou willen weggooien? En hoe (on)begrijpelijk is het dat anderen dat doen?
In Apocalyps maakt Arnon Grunberg die denkoefening ook. In 21 verhalen vat hij samen hoe het met de mentale gezondheid van de westerse wereld gesteld is. Grunberg vertrekt vanuit ogenschijnlijk normale situaties. Een alleenstaande vrouw wil een kind. Een Hongaar wil een viskraam openen. Een schrijfster vindt haar boek zelf niet zo goed. Het zijn bijna triviale aanzetten. Maar niet in de hoofden van de protagonisten. De personages hebben zo’n hooggespannen ambities dat hun stoppen gewoon doorslaan. De maatschappij verlangt van hen dat ze de perfecte ouders, partners en werknemers zijn. Die verwachting kunnen ze helaas niet inlossen. Andere personages zijn sociale outcasts die een (vaak onbedoeld) verbijsterende schets maken van de maatschappij, zoals een zwaar gehandicapt jongetje dat nu eens het bed deelt met ene zingende uitbater van ‘Neverland’ en dan weer met de dorpspastoor.
In het titelverhaal ‘Apocalyps’ is Dimitri, de mannelijke zeemeermin van het Gardameer, aan het woord. Tot zijn dertigste leidt hij een vrij normaal leven. Maar wanneer hij zijn professionele en relationele draai niet kan vinden, knapt er iets in hem. De hoge verwachtingen die hij en zijn ouders van zijn leven hadden, kunnen niet ingelost worden en dat drijft Dimitri letterlijk tot waanzin. Die spanning tussen ouders en kind komt meermaals aan bod in de bundel. Geen enkel kind kiest ervoor geboren te worden en Grunberg drijft deze cynische bedenking op de spits. Er passeren heel wat toekomstige alleenstaande moeders de revue die een kind willen omdat het zo hoort. In ‘De receptioniste’ besluit een receptioniste van een hotel op een dag dat ze een partner en een kind wil. Ze papt aan met een schrijver die vaak in het hotel logeert. Wanneer ze hem triomfantelijk meedeelt dat ze zwanger is, wil hij niets meer van haar weten. Van het kind ook niet, hoewel hij het wel gebruikt om interessante columns te schrijven over het langeafstandsvaderschap.
Grunberg slaagt erin om de vaak gruwelijke en altijd intens droevige verhalen met heel veel zwarte humor en mededogen voor de personages te brengen. Nu ja, mededogen is misschien niet het juiste woord. Hij zorgt ervoor dat je als lezer heel ver meegaat in hun logica, tot op het punt dat die logica ziekelijk wordt. Dan stel je jezelf als lezer de vraag of je daar ook toe in staat bent. De gruwel van de personages is vaak onvoorstelbaar, maar sla een (sensatie)krant open en je vindt legio voorbeelden. De waan van de dag is als een rottend lijk, om het met de woorden van een van de personages te zeggen.
Grunberg parodieert ook de angst van mensen voor het andere of het ‘extreme’. In ‘Paxodol’ wordt een professor die een baanbrekend medicijn voor schizofrenie ontwikkelde, uitgenodigd door de Task Force Saving Democracy. Ze vragen hem of ze zijn medicijn mogen toevoegen aan het leidingwater van regio’s in Europa waar de bewoners te links of te rechts stemmen. Een van de bijwerkingen van zijn medicijn is namelijk onverschilligheid. Als de ‘extreme’ regio’s in Europa dit in het drinkwater krijgen, gaat niemand nog op extreem rechtse of linkse partijen stemmen. De redding van de democratie dus.
De kers op de taart van Grunbergs bundel is een behoorlijk absurde getuigenis van een Tsjechisch meisje dat ene Arnon Grunberg moet rondleiden, maar zonder dat ze het zelf goed en wel beseft, ligt hij tussen haar en haar moeder in bed en heeft hij hun huisraad gestolen. Ook zijn eigen status als cultfiguur spaart hij dus niet.
Met dit soort absurde zedenschetsen plaatst Grunberg zichzelf in een traditie van groteske literatuur. Sommige verhalen doen denken aan de grotesken van Paul van Ostaijen, die eveneens de burgerij in haar hemd zette. Met Apocalyps zet Arnon Grunberg op een huiveringwekkende, spannende, grappige en magistrale manier het avondland voor schut.


Arnon Grunberg, Apocalyps, Nijgh en Van Ditmar Amsterdam, 2013, 319 p., € 19,95. ISBN 9789038898162. Distributie: WPG Uitgevers

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2013

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri