Vertaald proza
Sebastian Haffner: Het verhaal van een Duitser 1914-1933
door Erik de Smedt
In de nalatenschap van de Duitse journalist en geschiedschrijver Sebastian Haffner (1907-1999) werd een 'intieme kroniek' aangetroffen, die hij in 1939 als emigrant in London had geschreven. Het is het onvoltooid gebleven relaas van een duel tussen een machtige staat en een onbekend individu. De auteur noemt zichzelf een niet zo belangwekkend voorwerp uit de Duitse geschiedenis en "een niet eens zo bijzonder goed ingewijd ooggetuige". Daar staat tegenover dat hij van jongsaf over een scherp observatievermogen beschikte en een bijzonder talent om kleine en grote gebeurtenissen in de geschiedenis van zijn volk psychologisch te duiden. Haffners verfijnde ironie en het feit dat hij niet terugschrikt voor zelfkritiek, geven deze herinneringen een extra dimensie. Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, is de auteur een jongen van zeven. De oorlog wordt door hem en zijn generatiegenoten los van de realiteit beleefd, als een groots spel. Dat hij zich bijna volledig buiten het Duitse gezichtsveld afspeelt, verklaart volgens Haffner waarom zijn generatie zo makkelijk in de volgende stapt. De revolutie van 1918 en de Duitse republiek blijken een aanloop voor wat in 1933 zal komen.
Tegenstrijdige overtuigingen passeren de revue: "Eerst waren we een tijdje pacifist geweest, vervolgens nationalist, later ondergingen wij de marxistische verlichting". Het tijdperk-Stresemann (1924 tot 1929) is de enige echte vredestijd die zijn generatie heeft meegemaakt. Haffner wijst erop dat het Duitse volk nauwelijks raad wist met het geschenk van een vrij privé-leven: "Sedert een jaar of twintig waren jonge en zeer jonge Duitsers eraan gewend geraakt om de hele inhoud van hun leven, alle stof voor diepere emoties, voor liefde en haat, gejubel en rouw, en ook alle sensaties en zenuwprikkelingen zogezegd gratis en voor niks vanuit de publieke sfeer aangereikt te krijgen, zij het gepaard met armoede, honger, dood, chaos en gevaar". Leegheid en verveling smeekten als het ware om een nieuwe politieke invulling. Haffner, lid van de Hardloopvereniging Oud-Pruisen, heeft het o.m. over de sportmanie die zich van de jeugd meester maakte. Als jong jurist maakt de auteur de opkomst van Hitler mee. Vanuit zijn liberale, individualistische ingesteldheid beschrijft hij hoe de scheiding tussen politiek en privé-leven door de nazi's werd geliquideerd. Hij vraagt zich af waar de meerderheid van de Duitsers was die in maart '33 tegen Hitler had gestemd. Bij justitie maakt hij de nieuwe raadsheren mee voor wie het oude wettelijke recht moet wijken. In zijn vriendenkring, waartoe nogal wat joden behoren, wordt de dreiging steeds voelbaarder. Hij besluit voor een jaar naar Parijs te emigreren.
Het levendig gememoreerde historische feitenmateriaal wordt in deze uitgave aangevuld met uitstekende verklarende voetnoten en een lijst van de belangrijkste publieke personen. Je krijgt hier een essentieel stuk Duitse geschiedenis voorgeschoteld als was je er zelf bij. Tegelijk levert Haffners genuanceerde psychologiserende benadering een -- voor een zo kort na de feiten geschreven -- verbazingwekkend scherpzinnige analyse. Mede door de onmiskenbare literaire kwaliteiten krijgt Het verhaal van een Duitser iets van de grandeur waarmee Tacitus of Michelet geschiedenis hebben geschreven.
Sebastian Haffner, Het verhaal van een Duitser 1914-1933, Roularta Roeselare, 2002, 318 p., € 24,9. ISBN 9054665424. Vert. van: Geschichte eines Deutschen : die Erinnerungen 1914-1933 door Godfried, Jacqueline
Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2002
deze pagina printen of opslaan