Vertaald proza

Robert Musil: De verwarring van de jonge Törless

door Erik de Smedt

Musils eerste roman, die honderd jaar geleden verscheen, heeft iets van een experiment in een laboratorium. Plaats van handeling is een strenge kostschool in een uithoek van de Oostenrijkse dubbelmonarchie. Uitvoerders zijn de klassendictatoren Reiting en Beineberg, die de zwakkere medeleerling Basini als straf voor een diefstal vernederen en misbruiken. De 16-jarige Törless is tegelijk observator en medewerker. Hij voelt afkeer en fascinatie voor wat er gebeurt, niet uit sadisme maar omdat het hem toegang biedt tot de andere kant van de geordende werkelijkheid. "Dat er tussen de mensen met een geordend leven -- pendelend tussen kantoor en gezin als in een doorzichtig en hecht bouwwerk van glas en metaal -- en anderen, die uitgestoten, bloedig, liederlijk vervuild zijn, die dolen door gangen van brullende stemmen, dat er tussen hen niet alleen een brug is, maar dat hun levens in het geheim heel dicht aan elkaar grenzen, en dat die grenzen ieder ogenblik kunnen worden overschreden." Hij levert ideeën voor de kwellingen, gebruikt Basini als voorwerp van zijn studie naar de afgrond in de mens, zoekt naar een archimedisch punt voor de moraal. Behalve zinloosheid en leegte, ervaart hij het broeinest van de erotiek, de keerzijde van de burgerlijke omgangsvormen en, piekerend over de imaginaire getallen, het drijfzand van de onbetwijfelde wetenschap. Enkele keren heeft hij een bijna mystieke ervaring. Nadat Basini toenadering tot hem heeft gezocht, stoot hij hem bruusk van zich af. Hij neemt afstand van Reiting en Beineberg, zonder dat hij het slachtoffer heeft geholpen of echt de confrontatie met de sadisten is aangegaan.

Dit debuut is op verschillende manieren geïnterpreteerd: als psycho- en sociogram van pubers die grenzen verkennen, als profetie van waar de mens in een fascistische dictatuur toe in staat is. Het is nog te zelden gelezen als modernistische getuigenis van een jong bewustzijn "aan de overzijde van goed en kwaad". De verwarring van de jonge Törless is literatuur op het scherp van de snede. De schrijver vond dat vertellen eindelijk moest worden geëmancipeerd van een bezigheid voor kindermeisjes. Bovendien: dat we niet te veel verstand en te weinig ziel hebben, maar te weinig verstand in aangelegenheden van de ziel. Aan elke zin van dit boek merk je de spankracht van een geest die zich niet tevreden stelt met wat er tot dan toe is gezegd, gedacht en gevoeld. Niet voor niets is Musil voor deze roman "de ontdekker van Nieuw-Zielland" genoemd. Frank Diamand maakte al in 1968 een behoorlijke vertaling onder de titel De ervaringen van de jonge Törless. Voor deze uitgave heeft hij ze grondig herzien. De vertaling is getrouwer, vlotter en preciezer geworden. Ze benadert de perfectie. Wie -- vanwege te tijdrovend -- niet aan de lectuur van De man zonder eigenschappen toekomt, heeft geen excuus meer om Musil links te laten liggen. Törless is een van de boeken om mee te nemen naar het spreekwoordelijke eiland, bestand tegen lezen en herlezen.

Robert Musil, De verwarring van de jonge Törless, Meulenhoff Amsterdam, 2005, 157 p., € 15. ISBN 902907549X. Vert. van: Die Verwirrungen des Zöglings Törless door Diamand, Frank

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2005

deze pagina printen of opslaan