Vertaald proza

Rainer Maria Rilke: Het lied van liefde en dood van kornet Christoph Rilke

door Erik de Smedt

Een van de vroegste werken van Rilke, waar generaties mee dweepten, is nu bijna in vergetelheid geraakt: Die Weise von Liebe und Tod des Cornets Christoph Rilke (eerste boekuitgave in 1908). Generaties soldaten zijn naar het front getrokken met in hun ransel dit romantische verhaal over een onderofficier en vaandrager die in eenzelfde etmaal de liefde leert kennen en de dood vindt. Het diende in twee wereldoorlogen als glijmiddel voor een heldhaftig sneuvelen. Rilke, die geen militaristische bedoelingen had, was later geschrokken over het gebruik dat van zijn jeugdwerk werd gemaakt. Toen hij het naar eigen zeggen in één ruk op een winderige herfstnacht had geschreven, wilde hij zich een aristocratische stamboom verschaffen. Daartoe zette hij een oude oorkonde over een 17e-eeuwse Christoph Rülcke, die sneuvelde in een slag tegen de Turken, naar zijn hand. Het werk is cyclisch gebouwd en bestaat uit 27 korte kapittels die weifelen tussen proza en poëzie. Vanuit wisselend perspectief worden de belevenissen en ervaringen van de kornet beschreven: de lange tocht voor de troepenverzameling, gesprekken in het leger, de roes van een feest op een kasteel, een liefdesnacht met de gravin, de vijand die brand sticht in het kasteel, de kornet die het vaandel redt en omkomt door de sabels van de 'heidense honden'.
Dat dit bedenkelijke, af en toe drakerige verhaal toch nog indruk maakt, berust op verscheidene factoren. Rilke vertelt het in een meesterlijke lyrische stijl, die hij steeds meer heeft geciseleerd. Het prozagedicht zit vol staf- en binnenrijmen, herhalingen, ritmische versnellingen, vertragingen en pauzes. Het krijgt daardoor iets meeslepends, verleidelijks zelfs ? een fascinatie waaraan je je net zo min kan onttrekken als aan de ideologisch nog verwerpelijker films van Leni Riefenstahl. De precieuze impressies die de sfeer van het fin de siècle ademen ("wat voor handen ze hebben, hoe hun lach gaat zingen als blonde edelknapen de sierlijke schalen brengen, van sappige vruchten zwaar") worden af en toe gecounterd door scherpere en hardere beelden, die vooruitwijzen naar het modernisme van Rilkes De aantekeningen van Malte Laurids Brigge: "Ze rijden over een doodgeslagen boer. Zijn ogen staan wijd open en iets spiegelt zich erin; geen hemel". Wanneer je deze vertaling naast die van Herwig Hensen (1989) legt, merk je dat Paul Claes zowel nuchterder, minder literair als gedurfd poëtischer heeft vertaald. De tekst begint te zingen, zonder dat het ooit vals klinkt. De beschrijving van de roes tijdens het feest op het kasteel klinkt als pure Gorter: "Het werd een golfslag in de zalen, een elkaar ontmoeten en elkaar verkiezen, een elkaar verliezen en hervinden, een glansgenieten en een lichtverblinden en een wiegen in de zomerwinden die in de jurken van warme vrouwen zijn te vinden". Een vertaalprestatie van de hoogste rang. Het vormgeversduo Dooreman & Houbrechts heeft gespeeld met decadent goud, rood en zwart; de Duitse en de Nederlandse tekst staan tegenover elkaar. Het instructieve nawoord belicht terecht de eigenaardige mengeling van het mannelijke en vrouwelijke in dit soldateske verhaal en wijst op een aantal freudiaans geduide motieven. Wellicht is Rilkes Kornet vooral een ultieme liefdesbrief van een zoon aan zijn moeder.

Rainer Maria Rilke, Het lied van liefde en dood van kornet Christoph Rilke, Meulenhoff/Manteau Antwerpen, 2006, 77 p., € 17,95. ISBN 9085420814. Vert. van: Die Weise von Liebe und Tod des Cornets Christoph Rilke door Claes, Paul

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2006

deze pagina printen of opslaan