Nederlands proza

Joost Zwagerman: Kennis is geluk

door Erik de Smedt

Schrijver Joost Zwagerman heeft zich de laatste jaren in de media laten kennen als een gedreven kunstliefhebber, die graag zijn enthousiasme deelt met een groot publiek. Als vervolg op de bundel Alles is gekleurd: omzwervingen in de kunst (2011) heeft hij nu nieuwe omzwervingen bijeengebracht in Kennis is geluk. Het achterplat spreekt van ‘verhalen’ over kunst en literatuur, een begrip dat even nietszeggend is als het ooit modieuze ’teksten’. Allicht voelde men dat de term ‘essays’ voor de meeste recensieachtige stukken te hoog gegrepen is: daarvoor zijn Zwagermans beschouwingen vaak te grillig, te anekdotisch, te weinig diepgravend. De grootste afdeling draagt de titel ‘Kijken’ en is ook de boeiendste. Veelal naar aanleiding van een bezochte tentoonstelling portretteert de auteur (een eigenaardigheid in) het werk van schilders — oudere als Johannes Vermeer, Vincent van Gogh en James Ensor, moderne als Pablo Picasso en Jan Sluijters, hedendaagse als Cy Twombly en Gerhard Richter. Zijn kijkverslag afwisselend met achtergrondinformatie over leven en werk van de kunstenaar, peilt hij bijvoorbeeld naar de eigenheid van het licht bij Vermeer, in vergelijking met dat van Dalí. Het stuk over Richter karakteriseert mooi, maar wat eenzijdig alleen diens figuratieve werk. Een geconcentreerd stukje over Picasso’s eerbetoon in de stijl van Van Gogh aan zijn labiele vriend Carlos Casagemas verbindt leven en werk uitstekend, iets wat ook geldt voor het portret van Marijke van Warmerdam. De fictieve zelfportretten van Cindy Sherman en de kunstenaarsportretten van Anton Corbijn worden vaardig geduid. Kritisch en amusant is het stuk over de megalomanie van Julian Schnabel. Kijken wordt vaak extra vruchtbaar als het gestoeld is op vergelijken. Zwagerman geeft in verscheidene stukken blijk van dat talent, systematisch zelfs in het langere opstel over ‘het bevershot’ in de schilderkunst: de voorstelling van de vagina bij onder andere Gustave Courbet, Hans Bellmer, John Currin, Marlene Dumas, Gerhard Richter, Eric Fischl, Ina van Zyl en (vrij onverwacht) Jackson Pollock. Een wat unheimliche bijdrage gaat over de zelfpresentatie van Anders Breivik, een foto van de Noorse terrorist gesitueerd in onder meer de iconografie van de renaissanceschilderkunst. Nu en dan bewandelt Zwagerman zijpaden: de films van de gebroeders Coen, de visuele close reading van Rudi Fuchs, de lotgevallen van mannen en vrouwen in de serie Mad Men. Een beetje sloganachtig en op sensatie bedacht is het overzichtje van spiritualiteit in de moderne kunst, Andy Warhol inbegrepen.
De tweede afdeling, ‘Lezen’, heeft het over het dubbeltalent van schrijvers en schilders, over cultuurpessimisme omtrent literatuur (volgens Zwagerman ongeloofwaardig bij P.F. Thomése, overtuigend bij Bas Heijne) en over schrijversweduwen en hun aandeel in de beeldvorming. De meeste stukken zijn hier, net als in de twee volgende afdelingen ‘Intermezzo’ en ‘Verlies’, gewoon recensies (Eugenides, Updike, Hitchens, Komrij…), zij het met de eigenaardigheid dat ook pop- en rockmuziek veel aandacht krijgen (degelijke stukken over David Bowie en Elvis Costello). De slotafdeling ‘Stilte’ lijkt de draad van ‘Kijken’ te willen opnemen en zelfs spiritueel te verdiepen, maar bevat te verbrokkelde en oppervlakkige stukken om erin te slagen, met uitzondering van een rustig overzicht van de evolutie in het werk van fotografe Annie Leibovitz. In zijn geheel lijkt de bundel wat te gemakkelijk ontstaan. De babbelende kunstenthousiasteling nu ook op papier: nogal eens dweperig, retorisch en emotioneel denkend, zonder veel behoefte om worstelend eigen en dieper inzicht te bereiken. De bundel is niet overvloedig, maar met mooie kleurenafbeeldingen geïllustreerd.


Joost Zwagerman, Kennis is geluk, De Arbeiderspers Utrecht, 2012, 285 p., ill. € 21,95. ISBN 9789029583909. Distributie: WPG Uitgevers

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2012

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri