Vertaald proza

Nadine Gordimer: Word wakker

door Kris van Zeghbroeck

Begin november berichtte Bram Vermeulen ('NRC Handelsblad') in vrij donkere bewoordingen over de toekomst van Zuid-Afrika: "Na het einde van de apartheid zou eindelijk de onschuld regeren, maar doemdenken en geweld overheersen". Een neerwaartse spiraal van misdaad en bloedvergieten lijkt het land in zijn greep te houden. Nadine Gordimer kon het aan den lijve ondervinden; de bejaarde Nobelprijswinnaar werd thuis beroofd, in het gezicht geslagen en opgesloten. Charles Nqakula, de Zuid-Afrikaanse minister van Veiligheid, deed er nog een schepje bovenop door te stellen dat iedereen die zeurt over de escalerende misdaad, het land maar moest verlaten. André Brink, wiens dochter het slachtoffer was van een overval, is behoorlijk in zijn wiek geschoten over Nqakula's uitlating: "Het Zuid-Afrika van Nelson Mandela is in een ravijn aan het vallen". Voor Etienne Van Heerden gaat het land naar de verdoemenis: "De virussen van geweld en criminaliteit, van verwaarlozing en corruptie. Het land is enorm en het stinkt, het is even genadeloos als inspannend." (uit de recent vertaalde roman In de plaats van liefde). Steeds meer traditioneel ANC-gezinde stemmen, inclusief Rian Malan en Desmond Tutu, laten zich kritisch uit over de huidige toestand. Figuren als voormalige vice-president Jacob Zuma (vrijgesproken van verkrachting en corruptie) en minister van Volksgezondheid Tsabalala-Msimang ("die aidspatiënten aanraadt knoflook en rode bieten te nemen in plaats van aidsremmende medicijnen") maken het moeilijk om de toekomst met vertrouwen tegemoet te zien. Toch ziet André Brink nog hoop: "Wij kúnnen de menselijke en Afrikaanse waarden die het Nieuwe Zuid-Afrika gestalte hebben gegeven nog redden ? niet de waarden die monsters als Nqakula of Zuma of Tsabalala-Msimang hebben voortgebracht, maar een Mandela en een Tutu. Maar er is niet veel tijd meer te verliezen."
Dit is de sombere achtergrond waartegen de recente Zuid-Afrikaanse literatuur onvermijdelijk gelezen wordt. Ook al wordt het doemdenken niet altijd weerspiegeld in de teksten. Nadine Gordimers (geb. 1923) 15e roman Get a life (2005) werd begin dit jaar vertaald als Word wakker. De zware impact van veranderingen in Zuid-Afrika op het alledaagse leven staat centraal in haar werk. Zo roept ze als geen ander de morele en psychische spanningen van haar personages op. In Word wakker verzet de ecologisch ingestelde Paul Bannerman zich tegen de bouw van een kerncentrale. Door een speling van het zwartgeblakerde lot moet uitgerekend hij radioactief bestraald worden om een woekerende kanker te bestrijden. Wegens veiligheidsredenen geïsoleerd van vrouw en kind, trekt hij in bij zijn ouders. Voor Gordimer de gelegenheid om in het verleden te gaan wroeten en haar personages voor dwingende keuzes te plaatsen.
Een andere oudgediende van de Zuid-Afrikaanse literatuur, André Brink (geb. 1935), heeft met grote tussenpozen (1984-1992-2004) een twintigtal jaar gewerkt aan het recent vertaalde De bidsprinkhaan (2005). Verschenen ter gelegenheid van zijn 70e verjaardag, brengt het boek het fictief uitgewerkte verhaal van Kupido Kakkerlak een historisch figuur (ca. 1760 - ca. 1825) die het slechte pad opgaat, maar uiteindelijk tot inkeer komt. Als zendeling tracht hij zichzelf waar te maken in het dorre, afgelegen binnenland. De tegenstrijdige gevoelens oproepende naam staat symbool voor de mengeling van humor en tragedie waarmee Brink deze Hottentot (Khoi) verbeeldingrijk vorm geeft. Onvermijdelijk overschrijdt hij hierbij de grenzen van de geschiedenis om de mythe rond Kupido met verhalen te voeden die van mond tot mond aangedikt worden.
Terwijl uitgeverij Cossee rustig doorgaat met het heruitgeven van J.M. Coetzees Ambo-vertalingen in aantrekkelijke hardcovers (De recentste is De meester van Petersburg, vertaald door Frans van der Wiel), lanceerde Ambo Troy Blacklaws (geb. 1965) als een tegengewicht voor de "genadeloos sombere visie" op Zuid-Afrika die de naar Australië verkaste Nobelprijswinnaar Coetzee met zijn roman In ongenade etaleerde. Blacklaws gaat naar eigen zeggen "geweld en wreedheid niet uit de weg", maar concentreert zich "op een sensueel, filmisch beeld van Zuid-Afrika, eindigend met hoop. Coetzee schrijft over Afrika met een scalpel, ik schrijf erover met een stomp, afgekloven potlood." Blacklaws woont als docent letterkunde in Europa en Azië. Zuid-Afrika is vooral het land van zijn jeugd, wat maakt dat zijn debuut Jongen uit Karoo en het recent vertaalde Bloedappel zich afspelen in de jaren '70. Beide werken zijn ontwikkelingsromans waarin het blanke hoofdpersonage gaandeweg met het leven in de apartheidsstaat geconfronteerd wordt. De verloren onschuld, ontworteling en het non-conformisme binnen een rigoureuze samenleving staan garant voor een dramatische jeugd die getemperd wordt met humor en de sfeervolle evocatie van het Zuid-Afrikaanse landschap. Een landschap dat vandaag gebukt gaat onder een zwarte regenboog.

Nadine Gordimer, Word wakker, De Geus Breda, 2006, 188 p., € 19,9. ISBN 9044507672. Vert. van: Get a life door Van Gelder, Molly

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2006

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri