Nederlands proza

BOEKEN NR. 3, FEBRUARI 2016

Wytske Versteeg: Quarantaine

door Joris Gerits

Quarantaine is de derde roman van politicologe Wytske Versteeg (1983). Zowel haar debuut, De wezenlozen, als haar tweede roman, Boy, werden met lof onthaald door de kritiek, genomineerd voor en gelauwerd met literaire prijzen.   
De openingszin van Quarantaine, ‘De ziekte kwam toen niemand er meer op gerekend had’, zet meteen de toon van het beklemmend verhaal vol apocalyptische dreiging dat zal volgen. In Boccacio’s Decamerone ontvluchtten in 1348 tien mensen de zwarte dood in Florence naar een landgoed ver buiten de stad om zich ‘over te geven aan liefde, lust en seks, of in elk geval aan de verhalen daarover.’ Het geciteerde is een hoopvolle fantasie afkomstig van de ik-verteller die, in de zomer wanneer de ebolapandemie vanuit Afrika de stad bereikt waar hij woont, constateert dat hij nog de enige bewoner is in de ontruimde en door iedereen verlaten stad. Van zichzelf zegt hij dat hij een arts is met een praktijk als plastisch chirurg. Hij noemt zich ook misogaam en misogyn. Op de omslagfoto van Quarantaine staat een verminkt mansgezicht. Het verwijst naar een ongeluk dat de ik-verteller overkomen is toen hij elf was, op een tuinfeest onder de tafel was gekropen en een pot vers gezette thee over zijn gezicht had gekregen. Hij vergelijkt de verbrande linkerhelft van zijn gezicht met een masker van klei.  
 
Tomas Augustus is een intrigerend personage. Zijn verminkte gezicht verbeeldt de tegenstellingen waarmee de lezer geconfronteerd wordt en waarover de schrijfster geen uitsluitsel geeft. De grens tussen wat de hoofdpersoon werkelijk of in zijn verbeelding beleeft, wordt niet getrokken. Hij voelt zich leven ‘als in een toneelstuk met een masker op.’ Hij zegt niet te zijn wie hij beweert te zijn. En om het leesplezier niet te bederven, licht ik dat niet toe. De manier waarop Wytske Versteeg het verhaal aan het einde doet kantelen, moet een verrassing blijven.  
 
Op een ingenieuze wijze koppelt de schrijfster de psychische ontregeling en ontreddering van de hoofdpersoon met de oorzaak van de pandemie die het leven in zijn stad en land compleet verstoort en uitdooft. Op een feestje waarop hij aanwezig is met zijn echtgenote Leanne, op wie hij letterlijk uitgekeken is, ontmoet hij de veel jongere Maria, studente aan de kunstacademie en voelt hij zich voor het eerst gelukkig. Nadenkend over de ebolapandemie die het leven ondertussen lamlegt, komt hij tot het besef dat het de liefde is die deze ziekte overbrengt, de liefde die ons dwingt om elkaar aan te raken, waardoor kinderen hun ouders weigeren te verlaten en omgekeerd, waardoor mensen hun doden niet willen begraven in massagraven zonder ceremonie. En hij concludeert:  
 
‘Het zijn de eenzamen die deze ziekte overleven, degenen die niet aanraken of worden aangeraakt en daarom veilig zijn.’  
 
Als kind al probeerde hij in het leven van iemand anders, een willekeurige vreemde, te kunnen opgaan om de holte in zichzelf te kunnen vullen. Tomas beseft dat hij met niemand een bevredigende band heeft gehad. Aan zijn moeder heeft hij zich nooit gehecht, op haar begrafenis voelt hij zich niet in staat tot het voelen van verdriet. Zijn vader heeft rond zijn tiende het huis verlaten om in Frankrijk een camping te beginnen. Vele jaren later, tijdens een vakantie, zal Leanne hem naar die camping brengen. Hij komt met zijn vader in gesprek, maar die herkent hem niet eens. Leanne is de enige dochter van Josef, een rijke villabewoner, die gelinkt wordt met ongure types uit het Oostblok. Hij is de eigenaar van de kliniek van Tomas. Hij wil van Leanne scheiden, maar zij weigert. Als hij zijn omgang met haar beschrijft, viert het cynisme hoogtij: ‘Leanne was ongeveer even opwindend als een lekkende meelzak.’ is er een voorbeeld van. Nadat zij gestorven is aan de ziekte constateert hij:
 
‘Nu ze er niet meer is, merk ik tot mijn verbazing soms dat ik haar mis. Niet als persoon, zo diep is onze relatie nooit gegaan. Eerder zoals je een meubelstuk mist waaraan je gewend geraakt was, […].’
 
Ook met Maria, op wie hij hevig verliefd is, ontstaat er geen hechte band. Bij hun tweede ontmoeting – in een extravagant duur hotel - had zij zichzelf als bipolair omschreven. Dat manifesteert zich in de voortdurend veranderende rollen die ze aanneemt: femme fatale en feeks, radicale activiste en hysterica, verwend kind en liefste meisje. Zij wil dat hij haar een nieuw gezicht geeft. De operatie loopt echter volledig anders af dan gepland.

Aan het slot van Quarantaine verlaat ook hij de stad en tegen soldaten die geen overlevenden meer verwachtten, fluistert hij: ‘ik ben ook maar een mens. Raak me aan’.  
 
Wytske Versteeg heeft die evolutie naar de menswording van het hoofdpersonage ingenieus beschreven in een complex plot waarin de ik-verteller ook reflecteert over de noodzaak om zijn verhaal neer te schrijven. Verschillende opties worden gesuggereerd. Is het een nagelaten bekentenis? Schrijft hij om de stilte en de eenzaamheid te bezweren, om niet te hoeven merken dat hij menselijke gemeenschap mist? Is het een poging om althans op papier een grote liefde te creëren? Is het een psychiatrisch geschrift om enige duidelijkheid te verkrijgen in zijn hysterisch onderbewuste? Het antwoord dat wellicht het dichtst bij komt, geeft hij vóór de gezichtsoperatie van Maria zal plaatsvinden:  
 
‘Dit te moeten opschrijven zelfs in de wetenschap dat niemand het ooit leest, te moeten erkennen dat ik zo behoeftig ben. Ik heb, ik ben aangeraakt, maar op het moment suprême deed ik een stap achteruit […]’.
  
Wytske Versteeg ontwerpt in Quarantaine met haar kritische, ironische, scherpe pen een dystopie die je als lezer naar de keel grijpt.  
 
Amsterdam : Prometheus 2015, 173 blz. ISBN 9789044626919 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

Dius

Stefan Hertmans

Kruisende lijnen

Junichiro Tanizaki

Memoires van een kip. Een Palestijnse fabel

Ishaq Musa Al-Husseini

We moeten ‘misschien’ blijven denken

Esther Jansma

Wij van de Ripetta

Thomas Lieske

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

De wens, of Het ware verhaal van Titi en Tony

Tereza Horvathova , Michaela Kukovicova (ill.)

Het is rood en rond…

Jan Jutte

Ludas en Bontje

Jan Paul Schutten, Sanne te Loo (ill.)

Wie heeft Steef opgegeten?

Susannah Lloyd, Kate Hindley (ill.)

Wij, ervoor en erna

Jenny Valentine

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri