De laatste maanden voor zijn dood
werkte Joost Zwagerman koortsachtig aan de voltooiing van zijn oeuvre. In
interviews had hij zelf over een ‘roes’, die hem helemaal in beslag nam. Een
van de resultaten van die gedrevenheid ligt nu voor. Wakend voor God is niet enkel het sluitstuk van Zwagermans
poëtische oeuvre, de bundel is ook een regelrecht publiek succes, met nu al
enkele herdrukken.
De bundel is tegelijk apart en toch een integraal deel van Zwagermans
literaire werk. Het thema is allicht gedeeltelijk verrassend. Wakend over God bevat een aantal
gedichten waarin het ik tracht een soort van verstandhouding op te bouwen met
een soort van God. Soms neemt die God de gestalte aan van een wrekende, strenge
instantie (zoals in het Oude Testament), op andere momenten gaat het om een
begripsvol personage. Steevast is echter sprake van een wisselende,
onstandvastige identiteit. God is onvatbaar, en het ik betwist ook permanent
zijn bestaan en zijn functie in het leven van mensen. Het gaat, met andere
woorden, veeleer om een gevecht met God, zoals Abraham het gevecht met de engel
aanging en daaruit niet ongeschonden tevoorschijn kwam. Tegelijk wordt de mens
hier veel actiever getoond dan in de Bijbel: blijkens de titel is het niet God
die waakt over de mensheid, maar vermoedelijk andersom, mensen houden God in
stand.
Het ik
is al even verscheiden. Sommige gedichten zijn sterk autobiografisch; ze
evoceren de jeugd van Zwagerman, opgevoed in een religieus gezin. Vader en
moeder worden er dubbel getekend: hun aanwezigheid, hoe goedbedoeld ook, is
lang niet altijd opgewassen tegen het fundamentele gevoel van verlatenheid van
de jonge ik. Die jeugdherinneringen zijn erg openhartig en soms gedetailleerd,
maar ook hier is de retoriek van de dichter nooit ver weg. Van een klassieke
belijdenis is dus maar deels sprake. Dat geldt in nog grotere mate voor de staalkaart aan tonen en stijlen waarin het recentere verleden en het
heden worden opgeroepen.
Amsterdam : Hollands Diep 2016, 87 p. ISBN 9789048829651
deze pagina printen of opslaan