Poëzie

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2017

Lucienne Stassaert: Souvenirs II

door Dirk De Geest

Lucienne Stassaert publiceerde in 2014 een eerste reeks souvenirs. Het waren korte notities, deels herinneringen, deels dagboekachtige aantekeningen. Ze waren nadrukkelijk autobiografisch, en in feite bevestigden zij een aantal van de elementen die lezers van haar werk al lang vermoedden. Zo was er niet alleen sprake over de invloeden op haar literatuuropvatting, maar ook en vooral over de problematische relatie in familiekring: het misbruik door haar grootvader, de relatief ondergeschikte rol van de vader en vooral de moeder, de zoektocht naar een artistieke identiteit en een emancipatorische rol als vrouw in een tijd waarin die principes veel minder vanzelfsprekend waren dan vandaag. Tegelijk viel uit dat boek af te leiden welke teksten en kunsten de schrijfsters intens hadden beïnvloed, literair maar ook plastisch en muzikaal.
 
In feite borduurt dit tweede deel verder op die thema’s. In die zin gaat het niet om een soort van chronologisch vervolg. Stassaert gelooft niet in de autobiografische illusie, als zou het mogelijk zijn om een leven te beschrijven vanop afstand, in alle objectiviteit. Haar notities zijn in alle opzichten gekleurd, wat aan haar boek een soort van autofictioneel (in plaats van autobiografisch) karakter verleent. Het vertellende ik is evenzeer een personage dat op zoek is naar intriges en samenhang. Daarom sluiten deze Souvenirs in feite goed aan bij het zogenaamd fictionele werk van Stassaert, haar romans en haar gedichten. Toch heb ik de indruk dat deze nieuwe bundeling minder inzet op die stilistische complexiteit.
 
Veel aantekeningen verwijzen naar dagelijkse gebeurtenissen, vanaf de verhuizing naar een nieuwe woonst (in 2014). De lezer krijgt een goede inkijk op wat Stassaert bezighoudt, als mens en als auteur. Zij vertelt over haar familie, over haar dochters, over de Turkse buren bij wie zijn inwoont, over haar poezen, over lief en leed. Uit die laag spreekt een erg verzoenende houding; er zijn allerlei problemen die niet opgelost raken, maar de schrijfster kan zich daarin vinden. De eindigheid en de onvolkomenheid van het bestaan worden niet zozeer als begrenzingen en beperkingen gezien, maar als een soort van horizon die allerlei zaken mogelijk maakt.
 
Daarnaast zijn er de herinneringen. Opnieuw komen de traumatische jeugdervaringen aan bod. Het geheim van het misbruik dat geleid heeft tot motieven als lichamelijkheid en verstening in haar werk, maar ook de invloed die de ouders hebben uitgeoefend. Daarbij staat uiteraard de kleuring door de tijd centraal. Moeder is afwezig, maar tegelijk opvallend sterk aanwezig; zij houdt echter niet van haar eigen vrouwelijkheid en probeert die seksualiteit (gesymboliseerd door onder meer de menstruatie) te minimaliseren. Vader is erop gebrand om zijn dochter succes te doen behalen, en als pianiste wordt zij onderworpen aan een grote druk. Als Stassaert een relatie begint met een kunstenaar, leidt dat tot een nieuwe impasse. Dergelijke herinneringen krijgen vorm doordat ze een soort van structuur vormen die een sleutel biedt tot het literaire oeuvre. In dit boek komen daarnaast overleden vrienden aan bod. De herinneringen aan Wannes van de Velde en Henri Floris Jespers staan in feite op zich, als bijzonder gestoffeerde en invoelende portretten. Ze roepen een tijdsbeeld op van de avant-gardekringen in Antwerpen dat waardevol is voor wie zich met die periode wil bezighouden. 

Minstens even belangrijk is echter ook het thema van het schrijverschap dat indringend wordt opgeroepen. Dat geldt niet alleen de aanvang van het schrijven maar ook en vooral de schrijfster vandaag. Stassaert brengt bijvoorbeeld verslag uit van haar eigen lectuur, en daardoor krijgt de lezer een beter beeld in wat ze zoekt in het werk van anderen (en ook in dat van haarzelf). Nog intenser wordt het wanneer zij beschouwingen wijdt aan dichters die ze vertaalt: het vertalen wordt een vorm van beter lezen, en de duidingen die dan gegeven worden zijn stimulerend en verrijkend, zelfs voor wie sommige van die auteurs (hoofdzakelijk uit het Engelse taalgebied) al lang kent. Het meest intrigerende zijn echter de quasi-surrealistische passages die her en der voorkomen: als losse zinnen en beelden, maar vooral in de vorm van dromen. Hier analyseert Stassaert zichzelf, en vaak laat ze zien hoe haar beeldend werk uit die droombeelden ontstaat.
 
Wie Stassaert wil leren kennen, als mens met een rijk gevuld leven en veel wijsheid, maar vooral als een veelzijdige en nog steeds nieuwsgierige kunstenares kan deze Souvenirs niet ongelezen laten. Zelf verbaast en ergert zij zich sporadisch over het gebrek aan aandacht dat het eerste volume herinneringen is te beurt gevallen. Hopelijk is de situatie nu anders, maar hoe dan ook zijn deze teksten voortaan beschikbaar. Dat is op zich een belangrijke verdienste.
 
Lucienne Stassaert: Souvenirs II, Uitgeverij P, Leuven 2017, 189 p. ISBN 9789492339331


deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri