Vertaald proza

Amos Oz, Fania Oz-Salzberger: Joden en woorden

door Ludo Abicht

Fania Oz-Salzberger is auteur en hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Haïfa. Haar vader is de internationaal bekende Israëlische romancier, essayist en vredesactivist Amos Oz, een man die tot de elite van de Israëlische maatschappij behoort. Zowel de vader-dochter relatie als zijn gepassioneerde betrokkenheid bij het intellectuele, culturele en politieke leven van de joods-Israëlische gemeenschap zijn hier relevant. 
 
De auteurs hebben het met name over de centrale rol van de verhouding tussen ouders en kinderen, en leraren en leerlingen, rollen die vaak samenvallen, voor het doorgeven van de traditie en vandaar het voortbestaan van het joodse volk. Omdat ze zich allebei distantiëren van de joodse religie en geen boodschap hebben aan een zuiver genetische invulling van deze traditie, concentreren ze zich op de eeuwenoude en uiterst complexe omgang van 'de joden' met het woord. Ze noemen zichzelf 'Atheïsten van het Boek', waarmee ze enerzijds afstand nemen van hun orthodoxe en ultraorthodoxe mede-joden in Israël en de Diaspora, maar anderzijds weigeren de erfenis van de Bijbel uitsluitend aan die gelovigen over te laten.  
 
In vier hoofdstukken beschrijven en onderzoeken ze het probleem van de continuïteit van de joodse tradities, de opvallende rol die talloze 'mondige vrouwen' in de Bijbelse mythologie en in de geschiedenis van de joden gespeeld hebben en in toenemende mate blijven spelen, de typisch joodse omgang met tijd en tijdloosheid en ten slotte de historische en actuele band tussen de joden onderling en met de niet-joodse wereld.
 
Het valt de romanschrijver uiteraard niet moeilijk zich los te maken van de zuiver wetenschappelijke discussies over 'de oorsprong van het joodse volk', 'waarheid en mythe in de Bijbelse verhalen' en het politieke gebruik dat in het conflict met de Palestijnen van bijvoorbeeld de archeologie gemaakt wordt. Daarover gaat dit boek niet. Wél over de fascinatie met letters, woorden en teksten vanaf het vroege begin van de joodse geschiedenis en, als gevolg van de nadruk op de studie van Tora en Talmoed, ook vanaf de prille jeugd van de orthodoxe jongens. 
 
De auteurs argumenteren dat die vertrouwdheid met de Bijbelse teksten ook aan de basis ligt van de seculiere agnostische of atheïstische hedendaagse joodse beschaving. Ze benadrukken onder meer het unieke 'mirakel' van de wedergeboorte van het Bijbelse Hebreeuws binnen het zionisme en vandaag in de staat Israël: waar het Latijn van de christenen het sinds de moderniteit moest afleggen tegen de opkomst van de moderne talen is het Hebreeuws zelf een succesvolle, rijke en gediversifieerde moderne taal geworden met een internationaal bekende en gewaardeerde literatuur. 
 
Daarom weigeren ze ook de défense et illustration van deze cultuur aan nostalgici, atavisten en etnisch nationalisten over te laten. Ze vatten hun fascinerende reis doorheen de joodse geschiedenis samen in twee lapidaire zinnen die volkomen in deze verbale traditie passen: eerst en vooral 'is de natie slechts een natie bij gratie van haar teksten', en ten tweede 'zijn we niet een volk omdat we zus en zo dachten, maar omdat we zus en zo lazen.'
 
Amos Oz, Fania Oz-Salzberger: Joden en woorden, De Bezige Bij Amsterdam, 2014, 271 p. ISBN 9789023483663. Vertaling van Jews and words. Distributie: WPG Uitgevers
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswolf 2014.


deze pagina printen of opslaan