Nederlands proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2018

Filip Rogiers: Angel

door Jooris van Hulle

Het onooglijke Noord-Franse dorpje Marville, dicht bij de Belgische grens, was van 1954 tot 1967 een Canadese vliegbasis. De streek ademt oorlog en vernietiging, of zoals Nathan, de  vertellende ik-figuur uit het eerste deel van Angel, het uitdrukt:
 
‘In de brochure Be a Good Canadian Overseas, die we bij onze inscheping hadden meegekregen, stond dat deze regio tot drie keer toe een oorlog te verduren had gekregen. De Frans-Pruisische Oorlog van 1870 en twee wereldoorlogen.’
 
Eind van de jaren vijftig van de vorige eeuw was er dan de dreiging van de Koude Oorlog. ‘De Russen komen’ was, zeker tussen de militairen die in Marville waren gelegerd, een van de meest gehoorde uitspraken. De missie om het Westen te behoeden voor nieuwe gekken smeedt een band tussen Nathan Helmer, die als mecanicien tewerkgesteld is op de basis, en Daniel Hilfiger. Jongemannen die ‘zwanger zijn van de toekomst’, maar evengoed dromen van het gezin dat voor beiden aan uitbreiding toe is. Als hun liefjes dan toch, na lang aandringen, worden overgevlogen vanuit Canada, slaat het noodlot toe. Om duistere, onopgehelderd gebleven redenen, blijken de vrouwen bij aankomst doodziek. Louise, de vrouw van Daniel, overleeft het niet, Margret brengt een misvormde baby ter wereld, die kort nadien sterft.
 
Filip Rogiers stootte tijdens zijn zoektocht in en rond Marville op het Canadese kerkhof: een troosteloze rij witte graven, ‘tientallen dode geschiedenissen’ herleid tot een naam. Angel wil die naam van onder het stof der vergetelheid halen: ‘Het is niet wat gebeurt dat we ons herinneren. Het is wat we ons herinneren dat gebeurt. Tijd verandert geen feiten meer, wel de vragen die we ons stellen.’
 
Die vragen (blijvend) stellen: daar is het Filip Rogiers om te doen met Angel, een roman die zoveel meer biedt dan het relaas van de persoonlijke levensgeschiedenis van twee Canadese militairen die hun droom uit elkaar zagen spatten. Hoe Margret gedesillusioneerd terugkeert naar Canada en later met Daniel, die oneervol wordt ontslagen uit het leger, huwt; hoe Nathan met vallen en opstaan in Frankrijk een nieuw leven opbouwt met Emilie: het blijft het kader voor een indringende en beklijvende benadering van de maatschappelijke evolutie van de rumoerige voorbije halve eeuw. Rogiers vat het zo samen:
 
‘Het waren de tropenjaren van de Koude Oorlog. Vooruitgang was de nieuwe religie, atoomenergie en chemie waren de gouden kalveren. Vurig aanbeden, maar nog maar amper begrepen.’
 
Binnen deze aanpak spoort de roman op twee parallel lopende beddingen: het persoonlijke levensverhaal van Nathan en Daniel én het niet meer ter stoppen failliet van alles wat met een te verantwoorden manier van omgaan met onze biotoop te maken heeft. Hier speelt de dubbele gelaagdheid van de titel een bepalende rol: ‘Angel’  - op zijn Engels dan - staat voor de verdroomde blik waarmee geliefden elkaar benaderen, maar evengoed verwijst het woord – in het Nederlands dan - naar de bijenwereld. Aan het slot van de roman staat deze bedenking van Nathan:
 
‘Op de basis kent eenieder zijn taak en werken wij samen aan hetzelfde doel, een bijenkorf gelijk.’ Die natuurlijke orde, ook in de mensenwereld, lijkt voorgoed verstoord. De massale bijensterfte als metafoor voor de samenleving: ‘Hun dood is de uitkomst van door pesticiden veroorzaakte amnesie en desoriëntatie.’
 
In het centrale, overigens het meest uitgebreide deel van de roman, geschreven vanuit het ik-perspectief van Nathans zoon Alain, voert Rogiers de lezer mee in de carrousel van de geschiedenis: de jongerenprotesten, het uiteenvallen van het Oostblok, met Hongarije als voorbeeld, de val van de Berlijnse muur, de opkomst van extreemrechtse partijen, de machtswissel in Rusland met Poetin…Wat hier meespeelt en meteen de link legt naar de actualiteit, wordt in de mond gelegd van Alains prof aan de Ecole de Photographie:
 
‘Angst, meneer Helmer, is het kiertje waarlangs machthebbers zich toegang trachten te verschaffen tot wie u bent. Machtiger dan tanks is de bezetting van het geheugen.’
 
Angel bevestigt, mede door de afgemeten manier waarop fictie en feiten in elkaar haken, dat Filip Rogiers aan de top van onze literatuur staat.
 
Filip Rogiers, Angel, Polis, Kalmthout 2018, 247 p. ISBN 9789463103152. Distributie Pelckmans Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan