Nederlands proza
BOEKEN NR. 4, APRIL 2018
Charles Ducal: Kroniek van een verzonnen leven
door Carl De Strycker
Charles Ducal is vooral bekend als een van de
meest vooraanstaande Vlaamse dichters. Hij debuteerde in 1987 met Het huwelijk, een schandaal verwekkende
bundel omdat hij het samenleven van de echtelieden alles behalve in romantische
termen beschrijft, maar voorstelt als banaal en saai; de relatie is hoegenaamd
geen bron van vreugde, maar wordt als verstikkend ervaren. De ik-figuur vlucht
in fantasieën en dromen om aan de beklemming te ontsnappen, met een soort
gespletenheid tot gevolg. Hij onderdrukt daarbij zijn ware gevoelens, die
evenwel in zijn verbeelding tot leven komen.
Wat duidelijk wordt, is dat de ik-figuur, om aan de
maatschappelijke conventies te voldoen, zijn diepste drijfveren verdringt, maar
ze in zijn schrijven toelaat. Dat Jekyll en Hyde-motief wordt geëxpliciteerd in
de titel van de volgende bundel: De
hertog en ik (waarbij de hertog een onverholen verwijzing is naar het
pseudoniem van de dichter: Ducal). Het spel met de dubbele identiteit
(schrijver en sterveling) en de vermenging van feit en fictie beheerst vele
gedichten van Ducal. Ze lijken autobiografisch, maar door de culturele en
literaire referenties, en het gebruik van dromen, sprookjes en elementen uit de
griezelliteratuur stijgen de geschetste taferelen uit boven het anekdotische en
krijgen ze een archetypisch karakter.
Dat geldt ook voor de kleine, autobiografisch geïnspireerde
roman die Ducal nu laat verschijnen: Kroniek
van een verzonnen leven – de titel geeft ook hier het spel met waarheid en
verdichting aan, maar tegelijk geeft hij aan wat de functie van literatuur is:
ze verwezenlijkt het leven dat in de werkelijkheid niet gerealiseerd kan
worden.
Hoewel
in zijn poëzie in elke bundel de vaderfiguur, de kindertijd en de relatie met
de vrouw aan bod komen, verbreedt de thematiek van Ducals werk zich vanaf de
bundel In inkt gewassen: er is steeds
meer aandacht voor de buitenwereld. In zijn recentste bundel, De buitendeur laat Ducal het engagement
dat hij in zijn essayistische proza reeds tentoon spreidde nu ook in zijn
poëzie binnen, en ook in de verzameling gedichten die hij schreef als Dichter
des Vaderlands werd zijn betrokkenheid op de wereld duidelijk.
Met Kroniek van een
verzonnen leven keert hij echter volledig terug naar de thematiek van zijn
vroege gedichten: het is een introspectieve terugblik op zijn leven als
boerenzoon, excellente leerling, links-geëngageerd student en burger, leraar en
dichter waar een beetje psychoanalyticus een vette kluif aan heeft.
Net zoals in zijn
poëzie wordt in deze roman duidelijk het freudiaanse schema gereproduceerd. Dat
blijkt bijvoorbeeld uit de beschrijving van de relatie met de ouders: de vader
is groot en afschrikwekkend, de moeder wordt zorgend, maar als afstandelijk en
onbereikbaar voorgesteld. Samen met een onverwerkt trauma – het hoofdpersonage
is op jonge leeftijd getuige van een verkrachting die eindigt in doodslag, iets
waar hij zijn hele leven niet over vertelt – bepaalt die afkomst zijn leven.
Enerzijds is er de voortdurende behoefte om uit te blinken, als affirmatie
tegenover de vaderfiguur: de jongen haalt 100 procent op zijn eerste rapport
(en krijgt dan pas een naam in het boek: Rémi – het is dus letterlijk de eerste
keer dat zich als zichzelf weet te manifesteren), hij is steeds de primus
perpetuus, zal een voorbeeldig student zijn en wil ook als schrijver altijd
maar de beste zijn. Overigens is de titel van zijn debuut in de roman, ‘Standbeeld
van God’, veelzeggend in dat opzicht, en even sprekend is het feit dat de vader
niet aanwezig is wanneer zijn zoon er een prijs voor ontvangt.
Anderzijds is er een verwrongen omgang met seksualiteit.
Dat gaat van een obsessie met masturbatie over het moeilijk leggen van relaties
met meisjes tot het kijken naar porno en een aantal perverse fantasieën die hij
meestal weet te onderdrukken, behalve wanneer hij een prostituee bezoekt en
wanneer hij aan het einde van zijn leven dementeert. Het zijn twee momenten
waarop de controle verloren wordt en de drift die tot dan toe gesublimeerd kon
worden in fantasievoorstellingen en literatuur zich manifesteert. Dat alles
gaat gepaard met symbolisch geladen angstdromen waarin de jeugdtrauma’s zich
tonen.
Pas aan
het einde van zijn leven ziet hij in dat zijn bestaan bepaald is door iets
buiten zichzelf:
‘Alsof zijn eigen leven hem is ontstolen en een ander, verzonnen en
uitgetekend door vreemde ogen en handen, hem is opgelegd. En door wie? Ja, door
wie? Altijd geleefd om te presteren, thuis, op school, aan de universiteit, bij
de avant-garde, voor de klas, in de liefde, in de literatuur. Nooit zichzelf
leren aanvaarden in het falen, de teleurstelling, de nederlaag.’
Zijn biografie blijkt
voornamelijk een door anderen geschreven levensverhaal. Als dat besef
doordringt, besluit hij alle druk van zich af te werpen voor de jaren die hem
nog resten en weet hij zich eindelijk aan de ‘wet’ te ontworstelen. Het is
uiteindelijk wanneer hij dement is dat hij zich volledig bevrijdt. Niet alleen
omdat dan alle remmen op een pijnlijke manier verdwijnen – hij verkracht haast
zijn vrouw –, maar ook omdat hij in die ziekte de gelijke van de vader wordt,
die eveneens aan de ziekte van Alzheimer leed.
Ducal heeft met Kroniek van een verzonnen leven een
beklemmende roman geschreven die een beeld geeft van de generatie die net na de
Tweede Wereldoorlog is geboren en zich in de jaren zestig en zeventig wel
trachtte te ontdoen van de patriarchale samenleving, maar er toch sterk door is
bepaald, ja zelfs door getekend is. Dat doet hij enigszins schematisch en in
een ongekunstelde stijl waarin voornamelijk de hamerende staccatozinnetjes
opvallen. Hij behandelt een thematiek die reeds talloze keren is beschreven en
zonder twijfel ook al fraaier verwerkt is, maar hier toch heel confronterend
naar voren komt. Ook binnen zijn oeuvre is dit een belangrijk boek: hoewel het
een terugkeer is naar zijn aanvankelijke onderwerp, is het tegelijk een
poëticale explicitatie van Ducals schrijverschap.
Charles Ducal: Kroniek van een
verzonnen leven, Atlas/Contact, Amsterdam 2018, 172 p. ISBN 9789025452247. Distributie
VBK België
deze pagina printen of opslaan