Poëzie

BOEKEN NR. 4, APRIL 2018

Guido de Bruyn: Goldbergvariaties. Gedichten

door Dirk De Geest

Hoe ga je als dichter te werk als je iets wil doen met een canonieke compositie als de Goldbergvariaties, een van de briljante klavierstukken van Johann Sebastian Bach. Probeer je die tempi en melodieën om te zetten in gelijkaardige zinnen? En hoe stem je thema’s en zinnen op elkaar af? Guido de Bruyn heeft zich van die titaansarbeid gekweten, en het resultaat is alleszins origineel en intrigerend.
 
De Bruyn is dan ook geen doordeweekse dichter. Hij heeft een carrière achter de rug als documentairemaker en als vertaler van theater. Ook zijn eigenzinnige hertaling van Shakespeares sonnetten oogstte succes, net omwille van de originele taalhantering van de dichter. De Bruyn beschikt over een breed taalregister en schrikt niet terug voor theatrale effecten, voor bombast en herhalingen. Het zijn talenten die in ieder geval nodig waren voor dit nieuwe project. De dichter neemt zich immers voor om de Goldbergvariaties in taal ‘over te doen’, met oog voor veranderingen in ritme en tonaliteit, maar ook met de nodige literaire vrijheden.
 
In plaats van een zwaarmoedige toon kiest De Bruyne alvast voor lichtvoetigheid. Dat past bij een aantal variaties, maar het zorgt ook voor een komische nood die de inherente tragiek van de muziek verlicht. In zijn teksten alludeert hij veelvuldig op de ontstaansgeschiedenis van de compositie. Die is geschreven in opdracht van een voormalige Russische ambassadeur die tijdens zijn slapeloze nachten de pianist Goldberg eindeloos voor hem liet optreden.
 
Daarnaast worden ook diverse anekdotes uit het leven van Johann Sebastian Bach in de tekst verwerkt: de dood van zijn geliefde zoon, de armoede na zijn dood, die zijn vrouw genoodzaakte om zelfs afstand te doen van zijn snuifdoos… Die gegevens worden echter niet historisch uit de doeken gedaan, maar via allerlei losse zinnen speels in de literaire compositie verwerkt. De dichter volgt immers op de voet (voor zover dat in taal mogelijk is) de structuur van de muzikale Goldbergvariaties, met een eenvoudige aria waarop uitvoerig wordt gevarieerd.
 
Bij De Bruyne resulteert dat in een grote variatie aan taalvormen. Sommige teksten zijn kort en haast strofisch, intimistisch van toon en afgemeten van ritme. Het zijn bijvoorbeeld gedichten waarin de angst voor de steeds dreigende dood onderhuids een belangrijke rol speelt. Andere verzen zijn dan weer een stuk uitbundiger, met enkele frasen waarop speels wordt voortgebouwd door ze haast eindeloos broksgewijs te herhalen. Daarbij wordt gewerkt met uiteenlopende motieven en met fragmenten in diverse talen. En hier en daar wordt gespeeld met de canonvorm, met twee stemmen (in kolommen naast elkaar) die onderling een dialoog aangaan.

Het is geen toeval dat deze bundel meermaals associaties oproept met de late lyriek van Paul van Ostaijen. Ook bij hem overheerst die neiging om muzikaal te gaan schrijven en zo de gangbare betekenissen van woorden en zinnen te overstijgen. Tegelijk gaat het niet louter om een spel van klanken, want liefde en dood treden als motief op de voorgrond. De Bruyn combineert dat met subtiele maatschappijkritiek door de heersende opvattingen over macht en gezag ironisch aan de kaak te stellen.
 
Niet alle gedichten in de bundel zijn even geslaagd – dat viel ook moeilijk te verwachten – maar het geheel is origineel en bijzonder intrigerend. Bij elke herlezing lijkt de tekst aan samenhang en aan diepgang te winnen. Tegelijk kan ik mij voorstellen dat deze bundel nog het meest gebaat is bij een voorstelling op de planken, ondersteund door de muziek van Bach zelf; op die manier komt de ritmische bezwering immers meer tot zijn recht dan typografisch op een blad papier.
 
Guido de Bruyn Goldbergvariaties. Gedichten. P, Leuven 2017, 60 p. ill. ISBN 9789492339348 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri