Al enige tijd wordt de benaming ‘literaire
thriller’ gebruikt om lezers van zogenaamde highbrow literatuur ook te
overhalen boeken te lezen die behoren tot een genre dat traditioneel als minder
literair wordt beschouwd. Een literaire thriller zou dan een spannend boek zijn
dat niet alleen plot driven is, maar
ook gebruikmaakt van technieken die eigenlijk tot het segment van de literatuur
met een grote L behoren én die met enige aandacht voor de stijl geschreven
zijn.
Literaire thrillers zijn dan
stilistisch verfijnde detectiveverhalen die zich niet louter richten op het
oplossen van het moordraadsel en die dus meer te bieden hebben dan gedachteloze
ontspanningslectuur. Ik heb dat altijd een beetje een verkooptruc gevonden,
maar ik heb nu eindelijk een boek gelezen dat volgens mij met recht en reden
een literaire thriller genoemd mag worden: De
belofte van de Zwitserse auteur Friedrich Dürrenmatt. Dat is voor het
grootste deel een policier volgens de regels van de kust, maar in de
raamvertelling bevat het boek ook een deconstructie van het genre.
Eerst dat
kaderverhaal: daarin komt een oud-politiecommissaris na een lezing naar de
auteur toe om hem de les te spellen over detectiveverhalen. Die zijn volgens
hem al te voor de hand liggend puzzelwerk dat vaak zonder noemenswaardige
problemen tot een goed einde gebracht wordt: het raadsel dat het uitgangspunt
vormt, wordt steevast opgelost door een geniale onderzoeker. Hij wil daar een
verhaal tegenover plaatsen over de mislukking van de zeer begaafde inspecteur
Matthäi.
Matthäi wordt op zijn laatste
dag bij de kantonnale politie geconfronteerd met de moord op een kind. Er wordt
een verdachte opgepakt in wiens richting vele sporen wijzen. Hoewel hij blijft
ontkennen gaat deze man na een intensieve ondervraging uiteindelijk toch over
tot bekentenissen, en pleegt hij vervolgens zelfmoord in zijn cel. Dat lijkt
een schuldbekentenis, maar Matthäi twijfelt. Hij die de ouders van het
vermoorde meisje de belofte gedaan heeft om de dader te snappen, laat zijn
promotie schieten – hij zou in het buitenland gaan werken – en bijt zich privé
in het onderzoek vast. Langzaam maar zeker daagt hem hoe de dader te werk is
gegaan en hij zet een val op, alleen: de moordenaar duikt niet op. Matthäi, die
met zijn briljante speurwerk eerst iedereen wist te overtuigen, verliest zijn
geloofwaardigheid volkomen en voelt zich mislukt.
Daarmee lijkt De
belofte een whodunit die niet opgelost raakt, wat je als lezer een zeer
onbevredigend gevoel geeft – meteen al een kritiek op het onrealistische
karakter van dit soort boeken. In de slothoofdstukken komt na een
onwaarschijnlijk toeval de waarheid alsnog aan het licht. Matthäi bleek juist
te zitten, maar door allerlei omstandigheden en toevalligheden waar de
rechercheur geen vat op had, heeft hij de dader niet kunnen vatten. Het is dat
verhaal met zijn wrange einde in plaats van het gebruikelijke eind goed al goed
dat de commissaris de auteur meegeeft als reality
check voor de schrijvers van thrillers.
Daarmee is De belofte niet alleen een voorbeeld van een bijzonder aangrijpend
verhaal dat zonder terughoudendheid een geslaagde thriller genoemd kan worden,
maar daarnaast is het een kritiek op het genre van de detective. Alle bekende
elementen worden verwerkt – het stapsgewijze inzicht van de slimme politieman
die zich van onconventionele technieken durft te bedienen, de versleutelde maar
logisch te decoderen boodschappen van de moordenaar, de spanning die opgedreven
wordt, het motief van de zieke geest – maar die krijgen allemaal een kleine
twist waardoor aan het einde niet de ontraadseling, maar de complete impasse
volgt. Dat maakt dat dit boek genietbaar is op het niveau van de plot als een
spannende pageturner die je nagelbijtend en uiteindelijk tandenknarsend leest,
maar tegelijk ook als metaverhaal dat duidelijk maakt dat een politieverhaal
slechts uit literaire clichés bestaat.
Friedrich Dürrenmatt: De belofte. Requiem voor de misdaadroman, Athenaeum Polak & Van Gennep,
Amsterdam 2018, 152 p. ISBN 9789025308452. Vertaling van Das Versprechen:
Requiem auf den Kriminalroman door Ria Van Hengel. Distributie LM Books
deze pagina printen of opslaan