Vertaald proza

Lawrence Norfolk: In de gedaante van een beer

door Kris van Zeghbroeck

De visie op literatuur die Lawrence Norfolk (1963) erop nahoudt, maakt van schrijven een tijdrovende bezigheid. Aan zijn eerste twee historische romans, Lemprière's Dictionary (1991) en The Pope's Rhinoceros (1997), ging veel onderzoek vooraf. Dagenlang begroef hij zich in een of andere bibliotheek om een obscuur historisch detail te doorgronden. Norfolk is een van die schrijvers die meer plezier beleven aan het uitzoeken van feitenmateriaal dan aan het schrijven zelf. Hij is geneigd om zijn teksten systematisch te annoteren, alsof het om een historisch-wetenschappelijk onderzoek gaat.

Naar aanleiding van zijn nieuwste roman, In the Shape of a Boar, stelt Norfolk zijn obsessie voor geschiedkundige details in vraag: 'Van de ontelbare gebeurtenissen die het verleden vormen, gaan de meeste verloren. [...] Bronnen bewaren slechts een fractie. De rest verdwijnt. Maar hoewel ze geen spoor achterlaten, hebben die gebeurtenissen toch bestaan. Wat gebeurt er met de geschiedenis waar de Geschiedenis niet wil van weten?' Met dit uitgangspunt lijkt Norfolk een nieuwe weg in te slaan. Niet langer primeert de geschiedenis op de fictie, de fictie krijgt een prominente rol om de ontbrekende geschiedenis te reconstrueren.

Voor het eerste deel van zijn boek grijpt Norfolk terug naar de Griekse mythe van het Kalydonische everzwijn, die slechts gedeeltelijk werd overgeleverd, en dan nog vanuit verschillende bronnen en vol tegenstrijdigheden. Die mythe vertelt hoe de koning van Kalydon verzuimt om te offeren aan Artemis, de godin van de jacht. Die stuurt uit wraak een gigantisch everzwijn op hem af, dat in het land dood en vernieling zaait. Uit alle delen van Griekenland worden jagers gevraagd om het koninkrijk van het zwijn te verlossen. De hoofdrolspelers zijn de bevallige, kuise Atalanta en haar jachtgenoten Meleagros (de koningszoon) en Meilanion (de nachtjager), die beiden naar haar gunsten dingen. Als laatste overlevenden van de grote jachtpartij achtervolgen ze het beest tot in de duisternis waaruit het voortgekomen is.

Om de combinatie van dit meesterwerkje van Griekse verhaalkunst met de spanning van een 21ste-eeuwse literaire thriller tot een goed einde te brengen, heeft Norfolk haast de volledige Griekse literatuur doorgenomen. Anderhalf jaar had hij nodig om de voetnoten voor deze reconstructie bij elkaar te sprokkelen. Niet dat ze absoluut nodig zijn, maar ze becommentariëren de tekst en legitimeren het verhaal.

Bovendien wint deze Griekse mythe aan betekenis naast het tweede, 20ste-eeuwse deel van het boek. Zoals de drie jagers achter de bron van alle kwaad aan gaan, gaat het trio Solomon, Ruth en Jakob in de schaduw van de holocaust op jacht naar de waarheid. Samen beleefden ze idyllische tijden in het vooroorlogse Roemenië, maar het beest van het nazisme rukte hen uit elkaar. Solomon vertoont sterke overeenkomsten met de dichter Paul Celan (1920-1970), aan wiens gedicht 'In Gestalt eines Ebers' Norfolk de titel en de inspiratie voor zijn boek ontleende.

Solomons ouders sterven in een nazi-kamp, hijzelf kan onderduiken bij Griekse partizanen. Op het einde van de oorlog maakt hij met hen de jacht mee op SS-kolonel Heinrich Eberhardt. Dat gegeven vereeuwigt hij in zijn gedicht, 'Die Keilerjagd' , waarin hij een Griekse verzetsleidster opvoert als een moderne Atalanta. Het gedicht wordt een wereldwijd succes, maar een illegale, sterk geannoteerde versie, die de authenticiteit van het gedicht en de auteur in vraag stelt, werpt een smet op die faam. Die versie blijkt van de hand van de geestelijk gestoorde Jakob. Ook Ruth, die het gedicht verfilmt, laat haar interpretatie van het origineel afwijken.

Zo ontstaat een lappendeken van teksten die op elkaar voortbouwen, naar elkaar verwijzen en elkaar tegenspreken. Die uiteenlopende versies maken van waarheid een relatief gegeven, dat de ene keer bevestigd en dan weer ontkracht wordt. Twijfel krijgt de bovenhand: ,,Ons geheugen vertelt ons nooit het verhaal dat we nodig hebben. Onze helden leiden nooit het soort leven dat wij willen zien. Zulke levens laten geen sporen na voor degenen die na hen komen. Hun ware handelingen spelen zich af in het donker en in de stilte, en hun onvertelbare verhalen rusten bij hen in de grot. Wat had ik je daarvan kunnen laten zien?'

Vandaar dat het korte derde deel, 'Agrafa'' ('het ongeschrevene''), de donkere grot binnendringt waar het everzwijn op sterven na dood ligt. Maar de grot geeft haar geheimen niet prijs, het mysterie blijft. Ondanks de sterk contrasterende toonzetting tussen de eerste twee delen en de hoge eisen die Norfolk aan zijn lezers stelt, staat dit boek garant voor een beklijvende en gelaagde leeservaring.

Lawrence Norfolk: In de gedaante van een beer. De Bezige Bij 2002, Amsterdam, 485 p. ISBN Vertaling van In the Shape of a Boar door Mieke Lindenburg.

Eerder verschenen in Standaard der Letteren 06.06.2002



U kunt de volledige tekst lezen in .

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

Dius

Stefan Hertmans

Kruisende lijnen

Junichiro Tanizaki

Memoires van een kip. Een Palestijnse fabel

Ishaq Musa Al-Husseini

We moeten ‘misschien’ blijven denken

Esther Jansma

Wij van de Ripetta

Thomas Lieske

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

De wens, of Het ware verhaal van Titi en Tony

Tereza Horvathova , Michaela Kukovicova (ill.)

Het is rood en rond…

Jan Jutte

Ludas en Bontje

Jan Paul Schutten, Sanne te Loo (ill.)

Wie heeft Steef opgegeten?

Susannah Lloyd, Kate Hindley (ill.)

Wij, ervoor en erna

Jenny Valentine

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri