Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2018

Lida Winiewicz : De verloren toon

door Sigrid Jacobs

In De verloren toon vertelt Lida Winiewicz het verhaal van haar jeugd in Wenen, een jeugd die vooral getekend wordt door de Tweede Wereldoorlog. De negentigjarige schrijfster, die in Oostenrijk wereldberoemd is, debuteert met de vertaling van haar jeugdmemoires in België en Nederland.  
 
Lida wordt in 1928 in Wenen geboren als tweede kind van een half-Joodse vader en een katholieke moeder. Een jaar later sterft haar moeder al. Haar vader neemt een Joodse tweede vrouw, Annie. Als Duitsland in 1938 Oostenrijk annexeert, zijn de meeste Oostenrijkers daar niet rouwig om. Na de Eerste Wereldoorlog is Oostenrijk immers in een crisis beland en leven veel mensen in armoede. Met de komst van Hitler-Duitsland hopen veel Oostenrijkers daar verandering in te brengen.  
 
Voor Lida is de komst van de nazi’s vooral confronterend. Haar kwart-Joodse achtergrond, een ‘identiteit’ waar voorheen nooit aandacht aan geschonken werd, zorgt er nu plots voor dat ze een ‘Mischling in de tweede graad’ is. Dat betekent onder andere dat er voor haar geen plaats meer is in het reguliere onderwijs en er haar en haar zus ook andere rechten ontnomen worden. In de klas waar Lida met behulp van familiale connecties terecht kan, wordt ze ter ere van het feestconcert op het programma gezet. Lida, die al van jongs af aan bejubeld wordt voor haar zangtalent, mag ‘Heideroosje’ van Schubert zingen. Tot de directeur plots komt verduidelijken dat ze Joods bloed heeft.  
 
Lida schrijft: ‘Even later komt mevrouw Eybel en wenkt me. ‘Ben jij een Mischling in de tweede graad?’ ‘Ja.’ ‘Dat wist ik niet. Het spijt me. Heideroosje is geschrapt.’ […] Vanaf dat moment is mijn stem weg. Precies vanaf de g, de hoogste toon van het lied ‘Heideroosje’ van Schubert.’
 
Haar vader en zijn Joodse vrouw besluiten om uit voorzorg naar Parijs te vluchten. Ze laten Lida en haar zus Claudia achter bij een tante, met de smoes dat hun visum later komt en ze hun vader dan kunnen nareizen. Dat visum komt er natuurlijk nooit. Karl (vader) en zijn vrouw Annie proberen om via allerlei omwegen in Frankrijk en Zwitserland de nazi’s te ontkomen, maar worden uiteindelijk naar Auschwitz gedeporteerd. Over dat visum merkt Lida op dat het de tweede keer was dat haar ouders tegen haar gelogen hadden (de eerste keer was toen de kinderen zogenaamd mochten opblijven tot nieuwjaar, maar Karl en Annie de klok twee uur vroeger hadden gezet). Het zou een leugen blijken die hun leven redde.  
 
Er is zoveel fictie en non-fictie geschreven over de Tweede Wereldoorlog dat het op den duur een opgave wordt om niet hetzelfde verhaal voor de tigste keer te vertellen. Zo denken moderne lezers er alleszins vaak over. Wat De verloren toon op een bijna ludieke manier duidelijk maakt, is dat elke individuele ervaring anders is en iets bijdraagt aan het geheel van vertellingen, ook al zijn er daar al ontzettend veel van. Als er een Amerikaanse soldaat met zijn parachute in een boom blijft steken, schrijft Lida daar met een sneer naar de moderne lezer over:  
 
‘Misschien is er vandaag in de Verenigde Staten een grootvader die zijn kleinkinderen over de Tweede Wereldoorlog in Europa vertelt: ‘As I was shot down over Vienna, a young girl smiled at me!’ En de kleinkinderen knikken toegeeflijk en friemelen aan hun tablets. Ze hebben het verhaal al minstens tien keer gehoord.
 
In een interview met de Volkskrant laat Winiewicz optekenen: ‘Het valt mij zwaar om dingen serieus te nemen – mijzelf inbegrepen’. Dat gevoel komt in De verloren toon voortdurend naar voren. Hoewel de gebeurtenissen uit het boek objectief gezien hartverscheurend en intriest zijn, worden die door Lida verteld met de gezwind- en luchtigheid van een kind. De manier waarop Lida naar de wereld kijkt doet je voortdurend glimlachen, ook al valt er in de kern maar weinig te lachen. Enerzijds maakt dat het boek heel ontwapenend, anderzijds weet je als lezer vaak meer dan Lida over de dingen ze beschrijft en zorgt die kloof daardoor voor een confrontatie die des te harder aankomt.  
 
Lida Winiewicz: De verloren toon, Querido, Amsterdam 2018, 192 p. ISBN 9789021408767. Vertaling van Der verlorene Ton door Elly Schippers. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

Dius

Stefan Hertmans

Kruisende lijnen

Junichiro Tanizaki

Memoires van een kip. Een Palestijnse fabel

Ishaq Musa Al-Husseini

We moeten ‘misschien’ blijven denken

Esther Jansma

Wij van de Ripetta

Thomas Lieske

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

De wens, of Het ware verhaal van Titi en Tony

Tereza Horvathova , Michaela Kukovicova (ill.)

Het is rood en rond…

Jan Jutte

Ludas en Bontje

Jan Paul Schutten, Sanne te Loo (ill.)

Wie heeft Steef opgegeten?

Susannah Lloyd, Kate Hindley (ill.)

Wij, ervoor en erna

Jenny Valentine

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri