Vertaald proza
BOEKEN NR. 9, OKTOBER 2018
Rafael Chirbes: Paris-Austerlitz
door Bart Vonck
Dubbelzinnigheid
troef
De Spaanse auteur en journalist Rafael Chirbes (1949-2015) was een
historicus en een antifranquistisch militant, die een literair realisme
voorstond. Hij bracht de realiteit in zijn romans ter sprake aan de hand van
een meerstemmig koor van personages uit Spanjes heden en verleden. Vaak maakt
de ontmoeting tussen oude vrienden meer los dan de (dubbelzinnige) vreugde van
de herkenning alleen. Iedereen sleurt zijn verleden mee en die voorbije (en
zeker niet altijd fraaie) jaren kleuren het nieuwe treffen. Plotseling gaan de
personages beseffen dat ze deel uitmaken van een collectief geheel. En dat ze
dragers zijn van een ontgoocheling en een verraad die een hele generatie hebben
getekend. Ook in een democratische overgangsperiode blijkt middelmatigheid
troef. En daaruit put Chirbes de stof voor zijn vaak rake kronieken: Mimoun, La buena letra, La caída de
Madrid, En la orilla… Chirbes
werd met heel wat prijzen gelauwerd en groeide uit tot een vaste waarde in het
panorama van het hedendaagse Spaanse proza.
In het postuum gepubliceerde Paris-Austerlitz - geschreven tussen
1996 en 2015 - heeft een jonge Spaanse kunstschilder die in Parijs aan een
eerste tentoonstelling werkt, Michel ontmoet, een oudere arbeider, met wie hij
bed en liefde deelt. Een van de thema’s in deze korte roman, de spaak-gelopen
liefde tussen een oudere en een jongere man, verwijst ook naar de situatie van
de Spanjaard uit de gegoede burgerij die in Parijs niet de roem kan oogsten
waarvoor hij zijn land had verlaten, en die uiteindelijk naar Madrid zal
terugkeren. De kunstschilder doet in de ik-persoon en na zijn terugkeer naar
Madrid, verslag van zijn gestrand liefdesavontuur.
Tijdens een gesprek met een
vriendin krijgt de hoofdpersoon opeens een beeld van zijn relatie, hij beziet
de realiteit ‘onwillekeurig door het filter van Michels blik en door deze
omschakeling werden we twee lachwekkende figuren, personages uit een stuk van
Brecht of een prent van Otto Dix, karikaturen van burgerlijke stupiditeit en
wreedheid. Tegelijkertijd en parallel daaraan ondergingen al mijn woorden (en
zelfs mijn gedachten) […] een vernietigende breking: ontdaan van de betekenis
die ik eraan had willen geven werden ze teruggekaatst (zeg ik dat?). Aan
scherven kwamen ze bij me terug.’
Chirbes’ protagonisten zijn vaak de speelbal van
tegenstrijdige gevoelens en van een onmogelijke of steeds weer uitgestelde
keuze. In deze roman zegt de jonge Spanjaard over zijn oudere vriend: ‘Ik wilde
dat hij nog steeds de mijne was en tegelijkertijd wilde ik buiten zijn bereik
blijven.’ In het oeuvre van Chirbes kun je zo’n tegenstrijdigheid zien ontstaan
op het ogenblik dat de ‘democratie’ geboren wordt na jarenlange dictatuur:
omwille van een vlotte politieke overgang naar een consumptiemaatschappij wordt
gezwegen over de akeligste aspecten van het lange en onvoorstelbaar wrede
tijdperk van generaal Franco. In de weifelende houding, in de nooit voltrokken
radicale breuk, blijft het heden een geur van verrotting afgeven.
In de homowereld komt
de stank van ‘de plaag’, zoals aids eerst werd aangeduid, opzetten. En daaraan
gaat Michel, met zijn lichaam van Normandische boer, ten onder. Geld, drank,
verlangen en genot behoren voorgoed tot het verleden. De jonge kunstschilder
brengt er geen trouw voor op. Hij laat zijn ex in het ziekenhuis achter en
keert naar zijn land terug. Zijn dromen zijn stukgelopen op ongelijke afkomst,
verschillen in klasse, leeftijd en vorming, op de bezitterige liefde van een
proleet.
Nee, liefde heelt niet alle
wonden. Zeker niet in deze korte, directe en lucide roman, een zwartgallig
testament van een meedogenloze getuige van hoe Spanje in dubbelzinnigheid
gevangen blijft. En waarin ook de homoseksuele liefde gevangen zit: van plotse
verliefdheid en heftig, fysiek verlangen, over machtsuitoefening en
onderworpenheid, van schuldgevoelens en minderwaardigheid, naar de frustratie
van een uitgedoofde relatie die niet helemaal uitgemaakt wordt. Met een minimum
aan middelen en een maximum aan expressie, heeft Chirbes een realiteit
beschreven waaraan hijzelf wellicht niet helemaal vreemd is. Vandaar de sobere
betrokkenheid die zich op de lezer overzet.
Rafael Chirbes: Paris-Austerlitz,
Atlas/Contact, Amsterdam 2018, 159 p. ISBN 9789025449544. Vertaling van
Paris-Austerlitz door Eugenie Schoolderman. Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan