God
is niet verlegen in de derde roman van Olga
Grjasnowa, een Duitse schrijfster met Azerbeidzjaanse roots. Grjasnowa, geboren
in Bakoe in een Russisch-Joodse familie, emigreerde op haar twaalfde met haar
familie naar Duitsland. Zij was een van de zogeheten ‘quota refugees’, iemand
die zijn/haar land ontvlucht omwille van bepaalde crisissituaties en die dan in
de context van internationale humanitaire hulpcampagnes in een land opgevangen
wordt. Dat Grjasnowa met God is niet
verlegen nu een roman schrijft over de huidige crisissituatie in het
Midden-Oosten en de daarmee samengaande vluchtelingenproblematiek, mag dus niet
verbazen. Hoewel de roman focust op een ander geografisch gebied, is de
problematiek die centraal staat, duidelijk een die haar na aan het hart ligt.
Dat voel je als je de roman leest. Bovendien is Grjasnowa getrouwd met een
Syrische acteur. De link met de huidige vluchtelingenstroom is er dus ook.
God is niet verlegen wisselt
af tussen twee verhaallijnen. De ene verhaallijn is die van Hammoudi, een jonge
Syriër die in Parijs geneeskunde gestudeerd heeft en op het punt staat te
trouwen met zijn Franse verloofde. Hij moet terug naar Syrië om zijn paspoort
te verlengen, maar neemt zich voor om daar ook zo snel mogelijk weer te
vertrekken. In Syrië breekt echter de oorlog uit en wordt hem verboden om het
land nog te verlaten. Hij sluit zich aan bij het verzet tegen het Syrische
regime. De andere verhaallijn is die van Amal. Zij is een jonge actrice uit
Damascus die zich aangesloten heeft bij de protesten tegen het regime. Omdat de
geheime dienst haar te zeer in het vizier heeft en haar vader niet langer
hooggeplaatste connecties kan blijven omkopen om haar veiligheid te bewaren,
ziet ze zichzelf genoodzaakt naar Beiroet, vervolgens naar Istanbul en
uiteindelijk naar Europa te vluchten. Diezelfde reis naar Europa maakt
uiteindelijk ook Hammoudi.
De roman is geschreven in een rechttoe rechtaan taal,
ingedeeld in korte hoofdstukken en wordt vooral door de plot gestuwd. Dat heeft
als nadeel dat de opbouw en karakterisering van de personages af en toe wat te
wensen overlaat. Zij zijn niet de focus van deze roman. Die focus ligt op de
Syrische revolutie en het regime van Assad, op een conflict waar uiteindelijk
niemand nog snapt wie nu precies aan welke kant staat. Die focus ligt ook op
het effect van dat conflict op de bewoners van Syrië, die hun land moeten
ontvluchten en in vreselijke omstandigheden proberen het hoofd boven water te
houden. In veel gevallen jammer genoeg letterlijk.
Als Hammoudi en Amal beide in Berlijn asiel hebben
aangevraagd, kruisen hun verhaallijnen elkaar kort, maar niet op de
clichématige manier waar ik aan het begin van de roman voor gevreesd had. Die
laatste pagina’s van de roman, als beide personages in Europa een nieuw leven
proberen op te bouwen, zijn misschien wel de meest confronterende. Niet alleen
door de richting die de verhaallijn uitgaat, maar ook door de rake
beschrijvingen van de ‘status’ en ‘identiteit’ die Hammoudi en Amal (en met hen
alle vluchtelingen) hier hebben. Amal zegt, met tussenpozen:
‘Ze krijgen een nummer, dat voortaan hun identiteit
vervangt. […] De wereld heeft een nieuw ras uitgevonden: dat van de
vluchtelingen, refugees, moslims of
nieuwkomers. De laatdunkendheid is met elke ademhaling te voelen.’
Als je de korte
inhoud van dit boek leest, denk je misschien dat je ook gewoon naar het nieuws
kan kijken, dat je niet per sé een roman hoeft te lezen over vluchtelingen die
hun heil elders (bij ons) zoeken, maar dat zou onterecht zijn. Deze roman
vertelt een veel intiemer verhaal. Er is een groot verschil tussen een beeld op
televisie van een zinkende boot en verdrinkende vluchtelingen en een verhaal
dat beschrijft hoe het is om op zo’n zinkende boot te zitten. Het perspectief
is anders. Ik heb van dit boek meer geleerd dan van alle journaalberichten die
ik al over dit thema zag.
Olga Grjasnowa: God
is niet verlegen, De Bezige Bij, Amsterdam 2018, 303 p. ISBN 9789403102900.
Vertaling van Gott ist nicht schüchtern door Joëlle Feijen en Janneke Panders.
Distributie Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan