De
echo van Terug naar Congo, verschenen
in 1987, speelt nadrukkelijk mee in de titel van de nieuwe roman van Lieve
Joris. Met Terug naar Neerpelt sluit
de auteur de cirkel die haar leven vorm en inhoud heeft gegeven. Terugblikkend
op haar boek De poorten van Damascus en
op de vriendschap die ze daar in Syrië sloot met Hala, noteert ze:
‘Kijkend naar Hala zag ik mezelf, de persoon die ik
geworden zou zijn als ik niet was weggegaan.’
Joris groeide op als vijfde kind
in een gezin dat negen kinderen telde. ‘Het domein aan het Kempisch kanaal in
Neerpelt ligt als een arcadia in mijn herinnering’: er zijn de intiem
ingekleurde herinneringen aan de bomma die voor haar steeds een toeverlaat is
geweest, ‘het boogvormige raam dat vanuit het geordende universum uitzag op het
woelige leven aan de overkant’ (ib. – bedoeld is de familiewoning waar het
leven nooit leek stil te staan), maar even goed is er het besef dat alles wat
toen gebeurde en vorm kreeg in haar leven als een beknelling werd ervaren,
‘soms voel ik hoe alles om me heen me naar beneden trekt en ben ik bang hier te
verstenen.’
In afgemeten bewoordingen kijkt Lieve Joris
terug op de weg die ze heeft afgelegd, van in haar jeugd tot en met de momenten
dat zij zich als schrijver gaandeweg meer bewust is geworden van de band die
haar onlosmakelijk verbindt met de familie. Centrale figuur hierin is haar
overleden broer Fonny (1950-1998), aan wie ze reeds in 2001 haar roman Dans van de luipaard had opgedragen. Hij
was het die haar, mede door zijn onwil zich aan te passen aan de toen heersende
normen van de familie en de maatschappij, de weg heeft gewezen, een weg die
naar de ‘vrijheid’ moest leiden.
Hoe dan ook, terugkerend naar Neerpelt draait voor Joris
alles rond Fonny. Alles begint voor haar op het moment dat Fonny met zijn wagen
crasht en in het ziekenhuis belandt. Het is haar geliefde Marek die erop
aanstuurt dat ze nu maar eens alles moet gaan opschrijven, ‘je weet nooit waar
het goed voor is. Doe maar – anders heb je later spijt.’ Met bijzonder veel
empathie hertekent Joris het leven van haar broer, ‘de held van mijn jonge
jaren’, zijn verslaving aan drugs, zijn steeds problematischer wordend gedrag
als puber, zijn steeds weer op de klippen lopende relaties, eerst met Claire,
later met Christiane, met wie hij na hun scheiding blijft bekvechten om het
hoederecht over het dochtertje… Treffend is de manier waarop Joris uiteindelijk
oordeelt, zonder te veroordelen:
‘Het komt door de
pijn die zijn leven beheerst en waarvoor hij telkens op de vlucht slaat. […]
Beschadigd is hij. Zijn probleem heeft een naam, maar dit verzacht zijn lijden
niet. […] De dood kan niet zo erg zijn als deze eenzaamheid, dit verdriet, deze
pijn. Tussen wat hij droomt en doet gaapt een ijzingwekkende afgrond en hij
voelt zich vallen, vallen – vallen.’
Duidelijk wordt ook hoe
nadrukkelijk Fonny’s gedrag weegt op het gezin. Niet toevallig staat op het
omslag van de roman een foto van hem, naar ik meen te mogen veronderstellen
genomen op de dag van zijn eerste communie. Hoe vader Gerard bleef geloven dat
alles goed zou komen met Fonny loopt als een rode draad door de roman. Lieve
Joris leeft mee met hem, zeker vanuit het besef dat hij het niet makkelijk
heeft gehad, ook al omdat haar moeder langzaam in de mist van de dementie
verdween. Daarom ook klinken haar woorden, als ze hem aan de telefoon krijgt na
het overlijden van Fonny, oprecht en gemeend:
‘Je moet je niet schuldig voelen, je hebt alles gedaan wat
je kon. Geen vader heeft meer voor zijn zoon gedaan dan jij. Dit was groter dan
wij, hier waren we niet tegen opgewassen.’
Behoedzaam, cirkelend rond alles
wat de familie heeft meegemaakt, wetend dat niet zomaar alles kan worden
neergeschreven (‘alsof je de draden waarmee alle personages in deze familiesaga
met elkaar verbonden zijn zomaar kunt ontwarren’) heeft Lieve Joris met Terug naar Neerpelt een intiem en eerlijk
portret neergezet van de broer die haar voor altijd nabij blijft.
Lieve Joris: Terug naar Neerpelt,
Atlas/Contact, Amsterdam 2018, 255 p. ISBN 9789045037165. Distributie VBK
België
deze pagina printen of opslaan