Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2019

James Baldwin: Als Beale Street kon praten

door Hamide Dogan

Liefde in tijden van racisme
 
Sinds de documentaire I am not your negro van Raoul Peck staat de Amerikaanse schrijver en sociaal criticus James Baldwin (1924-1987) weer volop in de belangstelling. Zowel in zijn fictie als non-fictie schrijft Baldwin over seksualiteit – hij vond de westerse seksuele moraal puriteins – sociale ongelijkheid en raciale problemen in de Verenigde Staten. Hij fileert het blanke deel van de Verenigde Staten, of het beeld dat de blanken van zichzelf hebben. Baldwin schrijft fijnzinnig, eloquent en vlijmscherp. Zijn essays vlammen van woede.
 
In Als Beale Street kon praten verpakt hij zijn woede in fluweel. In deze roman is de zuivere, haast kinderlijk naïeve liefde het decor voor het racisme dat een onlosmakelijk deel uitmaakt van het leven van de Afro-Amerikanen. De jonge Tish, die zwanger is van Fonny, is de alwetende verteller. Terwijl hun liefde nog maar net is ontloken, krijgen ze al te maken met het racistische rechtssysteem. Fonny wordt ten onrechte beschuldigd van verkrachting en de rechtsgang wordt waar mogelijk belemmerd door de blanke gezagsdragers. De familie van Tish, haar ouders en haar zus, doen er alles aan om Fonny uit de gevangenis te krijgen.
 
De blanken maken geen deel uit van de zwarte gemeenschap in Harlem, of enkel als racistische wreedaards, als mensen die het op de zwarten hebben voorzien. Manhattan staat voor de gevangenis waarin Fonny verblijft, voor een woestijn waar aasgieren om je heen cirkelen, klaar om toe te happen wanneer je geest niet meer bij machte is zich te verzetten. New York is kil en liefdeloos en ziet haar zwarte medemens niet staan of beziet hem in het beste geval als een exotische diersoort.
 
De roman bestaat uit twee delen. Deel een heeft de titel ‘Zorgen om mijn ziel’. Dat lijkt een kernthema in het boek: zielsbehoud. De racistische blanken lijken geen ziel te hebben en hebben de stad New York veranderd in een hel waar het in de zomer ruikt naar geroosterd mensenvlees. Maar ook de zwarten die geen sterke identiteit hebben en willen lijken op de blanken, komen er niet goed van af. Fonny’s vader deugt, maar zijn moeder en zussen wekken geen enkele sympathie op. Ze zijn er trots op dat ze een minder donkere huid hebben, kijken op tegen blanken, dwepen met godsdienst en vertonen een ongemak als het op seksualiteit aankomt.
 
De enige fatsoenlijke blanke in het boek is de advocaat van Fonny, meneer Hayward. Hij heeft de zaak aangenomen zonder te weten waar hij aan begon, maar gaandeweg bijt hij zich erin vast omdat hij zich bewust wordt van de oneerlijke gang van zaken: de hoofdgetuige, de vrouw die verkracht is, wordt zodanig beïnvloed dat ze niemand anders dan Fonny als de dader kan aanwijzen (in een line-up is Fonny de enige zwarte), een andere getuige, die Fonny een alibi verschaft, wordt gearresteerd en geïntimideerd, collega-advocaten staan afkeurend tegenover zijn inzet voor een zwarte en mijden hem. Gaandeweg ontstaat er tussen de familie en de advocaat een vertrouwensband en ervaren ze echt, menselijk contact.
 
Iedere strohalm valt een voor een weg, maar Fonny wordt een man in de gevangenis. Hij weet dat hij onschuldig is en hij begrijpt de oneerlijke omstandigheden die hem in deze situatie hebben gebracht. Maar hij weet ook wat hij waard is. Hij is een beeldhouwer, een ambachtsman, die vanuit zijn instinct met zijn handen werkt. Hij weet nu waar het op aankomt, ook al gaat hij eraan onderdoor. 
 
Zowel in deze roman als in Baldwins andere boeken is de positie van de zwarte man precair. Hoe word je een man in een maatschappij die je nooit als mens heeft gezien? De zoete liefde en de waardigheid van de familie staan in scherp contrast met het machteloos makende racisme waardoor de stoot in de fluwelen handschoen extra hard aankomt. James Baldwin heeft niets ingeboet aan zeggingskracht.
 
James Baldwin: Als Beale Street kon praten, De Geus, Amsterdam 2018, 318 p. ISBN 9789044540406. Vertaling van If Beale Street could talk door Harm Damsma. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan