'Er zijn alles welbeschouwd geen goede of slechte, geen
eerlijke of geslepen mensen, geen lammeren of wolven, er zijn alleen gestrafte
en ongestrafte mensen.' Zelden definieerde een motto een roman beter dan deze
cynische bemerking van Jacob Wassermann, de onterecht vergeten Duits-Joodse
schrijver van Caspar Hauser en Der Fall Maurizius.
Het boek
vertelt in een eerste acte, die speelt tijdens de jaren 1927-1929, het
wedervaren van een rijk bankiersgezin dat, na het overlijden van Marcel
Péricourt ('een embleem van de Franse economie') en de onbegrijpelijke
zelfmoordpoging van zijn zevenjarige kleinzoon Paul, alles zal kwijtraken mede
door intriges en manipulaties in eigen omgeving. De tweede akte die in het jaar
1933 speelt, verhaalt de meedogenloze en totaal immorele wijze waarop de
moeder, Madeleine, zich wreekt op al degenen die haar en haar zoontje al even
meedogenloos en immoreel in de miserie hebben gestort.
Het zijn er heel wat. De
huisonderwijzer van Paul, André Delcourt, die droomt van een journalistieke
carrière en de door de dramatische zelfmoordpoging ontsierde begrafenis aangrijpt
om de hoofdredacteur van Het Nieuws van Parijs te overtuigen zijn
verslag ervan op te nemen. Het wordt graag aanvaard, want 'volgens het credo
van Jules Guilloteaux beschikte deze jongeman over de twee onontbeerlijke
kwaliteiten waar het vak van journalist om vroeg: uit kunnen wijden over een
onderwerp waar je niets van afweet en een gebeurtenis beschrijven waar je niet
bij bent geweest.' Het zal dan ook niet lang duren dat André, mede dankzij de
steun van Madeleine, wordt aangenomen voor een dagelijkse column waarbij hij
onder de schuilnaam Kairos de populistische en prefascistische geest van zijn
tijd volop voedsel zal geven.
Er is Gustave Joubert, gevolmachtigde van de Péricourt bank
en kandidaat algemeen directeur, ondanks aandringen van haar vader, door
Madeleine afgewezen als een geschikte echtgenoot om het fortuin te beheren en
in de familie te houden.
Er is de
gezelschapsdame Léonce, een meisje met het nodige sexappeal ('ze wasemde seks
uit zoals sommige mannen geld') en haar echtgenoot, Robert, die continu moet
worden gevoed met fondsen om op de paardenrennen wedden.
Er is Marcels Péricourts broer
Charles ('struikgewas bij wijze van snor'), afgevaardigde van de nationale
vergadering en altijd bezig met louche zaakjes zoals de handel in aandelen van
een veelbelovende Roemeense oliewinning. Tot aan zijn dood voelde zijn broer
zich, zeer tegen zijn zin, verplicht voor de familie-eer de financiële putten
van al die wilde projecten te delgen. Bij de verdeling van de erfenis wordt die
rekening vereffend. Daar waar Charles op een fikse som had gerekend om een
dreigend faillissement te ontlopen, wordt hij afgepoeierd met een aalmoes.
Er zijn nog
wat collega-bankiers en relaties allerhande die het zinkend schip meteen
verlaten als Madeleine, na een fout geadviseerde belegging, haar hele fortuin
verliest en gedwongen wordt haar huis te verkopen. Met wat er overblijft, kan
ze nog net een klein appartementje kopen waar ze met de gehandicapte Paul en
een verzorgster intrekt. De jonge Paul, de stotteraar genaamd, heeft zijn
zelfmoordpoging immers overleefd, maar zal voor de rest van zijn leven verlamd
blijven. Een toekomst als bankdirecteur is nu wel definitief van de baan, zeker
nu ook zijn taalprobleem alleen maar verergert. 'De woorden kwamen er met moeite
uit, meestal zag hij ervan af te zeggen wat hij dacht, veel te veel moeite'.
Omdat hij met
alles moet worden geholpen, wordt een jonge Poolse ('maar ze is tenminste
katholiek'), aangenomen. Vladi spreekt alleen haar eigen taal met als gevolg
dat alles wat ze zegt enkel in het Pools staat afgedrukt. Een aardigheidje dat
het net doet omdat ze eigenlijk niets te vertellen heeft. Haar aanstekelijke
humeur echter en haar volksliedjes brengen een totaal in zichzelf gekeerde Paul
weer tot leven. Een gloednieuwe grammofoon doet wonderen, vooral als hij een
operaplaat krijgt en gegrepen wordt door de sopraan Solange Galinato, met wie
hij een vriendschappelijk relatie krijgt na haar optreden in de Opéra Garnier.
Deze wat
wijdlopige introductie van verhaal en personages wordt afgesloten met de
schokkende ontdekking van de echte reden van Pauls zelfmoordpoging. Voor
Madeleine ('een brok rancune, gedreven door kille, onmenselijke wraak') is dat
de trigger om haar jarenlang opgekropte woede de vrije teugel te geven. Het is
het begin van een helse rit die ze met behulp van een voormalig werknemer van
haar ex-echtgenoot, de communistische arbeider meneer Dupré, even voortvarend
als hardnekkig zal afronden. Zonder aanziens des persoons en met als enig
motto: het doel heiligt de middelen.
Het is
1933 nu, en dus het gedroomde kader voor deze persoonlijke vendetta. Het jaar
van de machtsgreep van Hitler, de Rijksdagbrand en de start in alle openheid
van de Jodenvervolging. Het jaar ook waarin Frankrijk kraakt onder de
financiële schandalen en uiterst rechts zich opmaakt om het parlementaire
systeem beentje te lichten. Er dreigt een volksopstand als een commissie
besluit het algemeen verspreide probleem van de belastingontduiking aan te
pakken. André Delcourt schrijft een column met de titel: 'Heeft Frankrijk
behoefte aan een dictator?'
De ingenieuze vermenging van op historische werkelijkheid
gebaseerde gebeurtenissen en uit het leven gegrepen personen met het soms groteske
en fantasierijk wedervaren van fictieve personages maakt dat deze roman beter
dan menig geschiedkundig overzicht een beeld tot leven brengt van een wereld
‘gedomineerd door hebzucht en corruptie'. Pierre Lemaitre, die met zijn vorige,
iets meer literaire roman Tot ziens daarboven (Au revoir là-haut,
2013) de Goncourt binnenhaalde, gaat met deze wervelende geschiedenis verder op
het elan van de klassiek ironiserende Franse roman, in het spoor van schrijvers
als Maupassant, Aragon en Marcel Arland. Hijzelf verwijst naar Alexandre Dumas.
Uitstekend geschreven en met verve verteld.
Pierre Lemaitre: De kleuren van
de brand, Xander Uitgevers, Amsterdam, 2019, 448 p. Vertaling van Couleurs de l'incendie
door Liesbeth van Nes. ISBN 9789401610360. Distributie LM Books
deze pagina printen of opslaan