Non-fictie

BOEKEN NR. 10, NOVEMBER 2019

Barbara Baert: De uil in de grot

door Jooris van Hulle

Barbara Baert is als gewoon hoogleraar verbonden aan de vakgroep Kunstwetenschappen van de KU Leuven. Voor haar publicatie De uil in de grot deed ze een beroep op academici, kunstenaars en kunstliefhebbers om een kunstwerk naar keuze te bespreken. Met respect voor de verscheidenheid aan invalshoeken die haar aanpak oplevert (‘iedereen kijkt nu eenmaal anders en niet iedereen heeft de achtergrondkennis van een kunstwetenschapper’) opent zij letterlijk en figuurlijk de blik van de lezer op de geselecteerde kunstwerken. Mede door de extrapolatie bij elk van de bijdragen van de gastauteurs geeft zij het boek een bredere, meer omvattende dimensie mee, die binnen het totaalaanbod van werken een pittige, leesbare en zeker ook erudiete introductie biedt op een aantal aspecten van het kunstenaarschap.  
 
Barbara Baert gaat daarbij te werk volgens een vast patroon: aan de tekst van de gastauteur voegt zij middels wat ze zelf omschrijft als een ‘dialoog’ met de schrijver van het betreffende stuk of middels een ‘doorkijk’ een verdere inkijk toe over andere werken die op een of andere manier te relateren zijn aan het besproken werk, of neemt zij de lezer mee in een denkproces over het wezen van de kunst en de kunstbeleving zelf. De titel, De uil in de grot, ontleent zij aan het schilderij ‘De tuin der lusten’ van Jheronimus Bosch, dat door Thomas Vanderveken wordt benaderd zonder ook direct antwoorden te formuleren: ‘De onopgeloste vraag of dit schilderij een waarschuwing is voor, of net een ode aan de lusten?’ In haar ‘dialoog’ met Vanderveken gaat Baert dan dieper in op ‘het fenomeen van de grot en op een steeds wederkerend motief in het werk van Bosch: de uil.’
 
In wezen ligt aan de basis van dit mooi geïllustreerde boek de vraag die Barbara Baert zich als kunstwetenschapper blijvend stelt: waar ligt de eigen aard en betekenis van de iconografie, waar situeert zich het belang van het lichaam ‘als drager van het artistieke zelf’. Baert argumenteert in haar woord vooraf:  
 
‘Elk kunstwerk, elke verbeelding wordt mogelijk gemaakt door het mysterie van de onzichtbaarheid die zich heeft verlegd naar het tastbare vlees met als enige doel ‘plastisch’ te zijn.’  
 
Wat in deze bewoordingen nog abstract en niet zo direct te plaatsen valt, wordt in de bijdragen verder aanschouwelijk gemaakt. Zij heeft het over de verhouding tussen woord en beeld in de kunstgeschiedenis, dit naar aanleiding van de tekst van Cathérine de Zegher over Anselm Kiefer. Berlinde de Bruyckere schrijft over ‘Maria met kind‘ van Dirk Bouts en biedt zo Barbara Baert de kans dieper in te gaan op het moeder en kind-thema in de kunst. Van de overige bijdragen in dit boek – zonder uitzondering alle even boeiend en verrassend – onthoud ik vooral die van Dirk Braeckman (over Lili Dujourie), Anne-Mie Van Kerckhoven (over Joseph Beuys), Rinus Van de Velde (over Philip Guston) en Dirk De Wachter (over Francis Bacon).  
 
Aan het slot noteert Barbara Baert, aansluitend op de benadering van Mark Eyskens van werk van Vincent van Gogh, dat deze drie vragen er echt toe doen in de discipline van de kunstwetenschappen: ‘De scheppingsdrang van de kunstenaar, de genese van het beeld en de blik van de toeschouwer’. Met deze bedenking voor ogen kan de lezer van De uil in de grot zich laven aan de rijkdom van ideeën en visies die eruit spreekt.
 
Barbara Baert: De uil in de grot, Pelckmans Pro, Kalmthout 2019, 255 p. ISBN 9789463370882. Distributie Pelckmans Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri