Vertaald proza

BOEKEN NR. 10, NOVEMBER 2019

Karel Čapek: Hordubal

door Elisabeth Francet

Juraj Hordubal heeft het spreken verleerd. Acht jaar lang heeft hij zich in Amerika in het zweet gewerkt om vrouw en kind een beter leven te bieden. Hafia moet nu elf zijn. Naarmate Hordubal de helling naar zijn dorp Kriva afdaalt en de bimbam van koeienbellen hem tegemoet waait, gaat zijn koffertje zwaarder wegen. Hordubal oogt schuw. Hij is er niet gerust op.
 
De Tsjechische auteur Karel Čapek (1890-1938) schreef begin jaren dertig van de vorige eeuw drie romans over de kenbaarheid van de mens. Hordubal, het eerste deel van de zogenoemde 'noëtische trilogie', verscheen zopas in een nieuwe vertaling van Irma Pieper. Net als in de twee andere delen (Meteoor en Een doodgewoon leven) beschrijft Čapek verschillende versies van een mensenleven. Hoe anders ogen dezelfde mensen, dezelfde feiten, bekeken door een andere bril. In Hordubal worden de gebeurtenissen na Jurajs thuiskomst driemaal verteld: een keer zoals Juraj Hordubal ze beleefde, vervolgens zoals ze na zijn dood door de gendarmes werden blootgelegd, ten slotte zoals de rechtbank erover oordeelde.
 
Op het eerste gezicht valt het weerzien tussen Juraj en zijn gezin mee. Hafia is nog wat schuchter, Polana niet afkerig. De aardige knecht Stepan heeft de boerderij in Hordubals afwezigheid goed bestierd, maar de akker verkwanseld. 'Zucht, welkom thuis, gezond en wel is hij weerom.' Hordubal is gelukkig. Tegen de avond, wanneer het angelus van de kudden zich door het dorp verbreidt en weer wegsterft, beent hij 'breeduit en gewichtig' naar de herberg.
 
Een oude vriend vertelt Hordubal dat het de boeren niet voor de wind gaat. Velen verkopen percelen, verhandelen het vee. Hij mag dan in staat van euforie en extreme mildheid verkeren, er is iets niet in de haak. Polana verschanst zich op zolder, vraagt niet naar zijn tijd in Amerika. Hafia is bang voor hem en kruipt bij 'oom' Stepan op schoot. Die leest Hordubal de les, zegt hem welk land hij moet bewerken.
 
De ingoede Juraj koestert aanvankelijk geen argwaan. 'God is overal!' Dolgelukkig draaft hij door het bos, de akker in, dartelt over de alpenweide. Na verloop van tijd begint hij te somberen, voelt zich overbodig op zijn eigen erf. Hij kan niet meer negeren dat er in het dorp geroddeld wordt. Polana is zwanger, maar van wie? Knecht Stepan gedraagt zich steeds arroganter. Hordubal zoekt een manier om opnieuw bij Polana in de gratie te komen en de situatie meester te worden. Hij smeedt een plan, een groots plan, op zijn Amerikaans.
 
De toon slaat om, van luchtig naar grimmig. De aanvankelijk karikaturale personages krijgen diepgang. Er sluipt duisternis in het verhaal. Hordubal verandert van een optimistische goedzak in een berekenende, achterdochtige man die de touwtjes in handen neemt. Op een avond komt hij niet thuis. Urenlang loopt hij op de beboste bergkammen in de mist die maar niet wil optrekken. Hij loopt en loopt en weet eigenlijk niet waarheen. Hij ijlt, weet niet hoe hij die nacht alsnog thuis geraakt. De volgende ochtend wordt Hordubal dood aangetroffen in zijn bed.
 
Alles wijst op moord. De zaak komt voor de rechtbank. Getuigen worden gehoord, bewijsmateriaal voorgelegd. Het wordt een godsgericht over de zonden van de wereld, waarbij Hordubal – bijna grotesk – afgeschilderd wordt als niet meer dan een machteloze, domme oude man.
 
De mensenvriend Karel Čapek toonde in zijn werk dat waarheid nooit eenduidig is, een mensenleven altijd meerstemmig. Zijn 'noëtische trilogie' lijkt wel een collage van de mens. In een nawoord benadrukt Čapek de onmetelijke waarde van elke ziel. Het leven van een mens is te groot om maar één gezicht te hebben. Een mens sluit zich nooit, zelfs niet na een oordeel of vonnis, maar 'reikt, rekt, opent zich eindeloos'.
 
Karel Čapek: Hordubal, Wereldbibliotheek, Amsterdam 2019, 176 p. Vertaling van Hordubal door Irma Pieper. ISBN 9789028427402. Distributie Elkedag Boeken 

deze pagina printen of opslaan