Letterkunde

BOEKEN NR. 4, APRIL 2020

Gijs Groenteman: Ischa. Verhalen van vrienden, familie en vrouwen

door Jo Vanderwegen

Journalist Gijs Groenteman publiceerde zo’n vijftien jaar geleden voor het eerst een bundeling getuigenissen over hoe kennissen en vrienden Ischa Meijer kenden. Zo’n dertigtal mensen gaven hun visie op tal van onderwerpen die verband hielden met de toen tien jaar eerder overleden media-figuur. Meijer stond bekend als scherpzinnig en eloquent interviewer die zich evenwel niet makkelijk liet binden, niet privé, maar ook niet op gebied van werk. Groenteman gaf deze verzameling schetsen opnieuw uit, naar aanleiding van de vijfentwintigste verjaardag van Ischa’s overlijden. Hij slaagde er deze keer ook in Ischa’s dochter Jessica zover te krijgen haar herinneringen op te schrijven. Jessica was tien toen haar vader plots op zijn 52ste verjaardag overleed aan een hartaanval.
 
Ischa Meijer (1943-1995) werd geboren in een joods gezin, dat een paar maanden tevoren naar Westerbork en later naar Bergen-Belsen gedeporteerd werd. Het trauma zou een leven lang over ouders en kinderen Meijer blijven hangen; alle drie zouden ze het contact met hun vader en moeder volledig verbreken.
 
Ischa maakte naam met zijn interviews voor diverse tijdschriften, zijn radioprogramma’s voor de VPRO (Een dik uur Ischa), zijn romans en toneelstukken. Ischa. Verhalen van vrienden, familie en vrouwen heeft veel weg van een biografie, maar is het niet. Groenteman (zoon van die andere uitstekende interviewer, Hanneke Groenteman, tevens goede kennis van Ischa) sprak met de familieleden en vrienden, verknipte de gesprekken en sorteerde ze chronologisch in elf hoofdstukken. Zo krijg je een levensbeschrijving door de ogen van velen. Groenteman heeft achterin een lijst opgenomen van alle geïnterviewden, met een korte beschrijving van hun relatie tot Ischa Meijer.
 
Het beeld ontstaat van een wat eigengereide maar ook angstige man, voortdurend op zoek naar bevestiging. Dat ging zover dat hij, nadat hij een emotioneel interview had afgerond, naar een van de programmamedewerkers stormde met slechts de dringende vraag, of hij goed was, zonder nog oog te hebben voor zijn snikkende gesprekspartner. Op een of andere manier slaagde Ischa er steeds in tot de kern van de persoonlijkheid van de ander door te dringen; voor de radio leverde dat indringende gesprekken op. In relaties was de lol er voor hem blijkbaar op zo’n moment af; hij leek veel van zijn geliefden én hun familie op dat moment te laten vallen als een steen. Ook met zijn kinderen had hij een moeizame relatie.
 
Bovenal werkte Ischa Meijer aan het einde van zijn leven veel, heel veel. Hij schreef (en acteerde) voor theater, deed interviews, schreef columns (De Dikke Man). Daarin kon hij ongenadig inhakken op mensen die hem als een vriend beschouwden, of levendig een straatscene beschrijven. Zijn joodse achtergrond bleef hem parten spelen; zijn leven lang zou hij in psychotherapie blijven bij de befaamde Louis Tas, die hem hielp een manier van omgaan te vinden met zijn joodse verleden (Tas was als jood zelf ook geschonden uit de oorlog gekomen).
 
Mediafiguren als Matthijs van Nieuwkerk, Henk Spaan en de zangeres Jenny Arean (eens zijn geliefde) tonen een eerlijk beeld van de man die humor, eerlijkheid en scherpte als belangrijkste instrumenten hanteerde. Ook schrijfster Connie Palmen, zijn weduwe, beschrijft hoe ze de laatste jaren van zijn leven samen beleefden. Zo is Ischa geen traditionele biografie geworden. Daar wordt momenteel aan gewerkt door Annet Mooij. Zij zette het werk voort van de intussen overleden historica Evelien Gans en publiceerde in 2008 een dubbelbiografie van Jaap en Ischa Meijer, getiteld Jaap en Ischa Meijer. Een joodse geschiedenis 1912-1956.Het tweede deel, dat vooral over Ischa zou gaan, is door Evelien Gans’ voortijdige dood nooit afgeraakt.  
 
Gijs Groentemans boek is geen ware biografie, eerder een bundeling visies, interessant om te lezen, maar zonder wetenschappelijke waarde (dat pretendeert Groenteman overigens nergens). Wel leert de lezer de mens Ischa Meijer wat beter kennen (het was geen feest om I.M. te zijn). Ook komt het verlangen naar Meijers gesprekken – vooral die van op de radio, en later, op de commerciële televisie, weer naar boven. Veel is gelukkig via internet nog terug te horen en te zien. Een tijd die voorgoed voorbij is, een tweede Ischa kwam er nooit.
 
Gijs Groenteman: Ischa. Verhalen van vrienden, familie en vrouwen, Prometheus, Amsterdam 2020, 256 p. : ill. ISBN 9789044644418. Distributie Pelckmans Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan