Non-fictie

BOEKEN NR. 6, JUNI 2020

Victor Klemperer: Barre bevrijding. Dagboek januari-juni 1945

door Carl De Strycker

Op 5 mei was het 75 jaar geleden dat in Nederland een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. De herdenking van die Bevrijdingsdag zou er een groot feest worden, ware het niet dat heel Europa zowat opgesloten zat in de strijd tegen wat sommigen in oorlogstaal ‘een onzichtbare vijand’ noemen. In het kader van die verjaardag van de bevrijding verscheen Barre bevrijding, een uittreksel uit Tot het bittere einde, de dagboeken van Victor Klemperer, en wel dat deel waarin gefocust wordt op precies de bevrijdingsperiode: de maanden januari tot juni 1945. Daarin wordt, vanuit het perspectief van een joodse Duitser, een inkijk gegeven op het eind van de oorlog.
 
Klemperer, die uit zijn ambt als hoogleraar romanistiek was ontzet, zijn huis en bezittingen had moeten afgeven, en in een opvangtehuis voor joden leefde, beschrijft de moeilijke levensomstandigheden waarin zijn vrouw en hij terecht gekomen zijn en de voortdurende angst om alsnog gedeporteerd te worden, maar ook de berichten als zou de overwinning op het Duitse leger op til zijn. Wanneer in de nacht van 13 op 14 februari Dresden gebombardeerd wordt, breekt het inferno uit. De stad staat volledig in brand en in hectiek die ontstaat terwijl de mensen zich proberen te redden, verliest hij zijn vrouw. Dit ooggetuigenverslag is bloedstollend in zijn droog-realistische beschrijving:  
 
‘Telkens als de vonkenregen aan de ene kant te sterk werd, week ik naar de andere kant uit. In de verre omtrek was niets anders te zien dan een vuurzee.’  
 
Klemperer weet te ontkomen en vindt zijn echtgenote terug. Ze ontvluchten de stad, met de moed der wanhoop. Klemperer noteert: ‘We reizen dus voor weken, misschien voor maanden, het niets tegemoet, met alle gevaren van dien.’ Want nog steeds heeft Hitler zich niet overgegeven, en is het dus als jood heel link – overal zijn er Duitsers die niet te vertrouwen zijn, ook al vinden de Klemperers onderdak bij mensen die bereid zijn hen op te vangen. De situatie als vluchteling lijkt uitzichtloos: ‘de benauwenis, de primitiviteit, de vuiligheid, de kapotte kleren, het kapotte schoeisel, het gebrek aan van alles en nog wat (schoenveters, messen, verbandgaas, desinfecterend middel, drank…)’ – deze eenvoudige opsomming maakt duidelijk hoe moeilijk het leven is als je beroofd bent van basisbehoeften als kleding, eten, onderdak.
 
Aan hun zwerftocht lijkt geen einde te komen, wanneer in mei dan toch de geruchten – zekerheid is er niet, zo afgesneden zijn ze van nieuwsgaring en bovendien zijn er heel wat valse berichten – opduiken dat Duitsland heeft gecapituleerd. Hoe sterk een mens is, blijkt uit het feit dat Klemperer meteen plannen maakt voor de toekomst en een rol wil spelen in de heropbouw van Duitsland. Hij en zijn vrouw zetten haast meteen hun terugreis vanuit München naar Dresden in: een lastige tocht, die grotendeels te voet wordt afgelegd en die pas op 9 juni een goed einde kent als ze hun huis haast ongedeerd terugvinden. Dan pas voelen ze zich echt bevrijd.
 
Klemperers dagboeken staan bekend als indrukwekkende getuigenis van het dagelijkse leven onder de nazi’s. Deze heruitgave van het deel waarin de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog beschreven worden, is bijzonder aangrijpend omdat hieruit duidelijk wordt dat voor velen de oorlog nog niet ten einde was wanneer de overgave van Duitsland werd getekend. Op dat officiële moment volgden nog vele weken van ontbering, angst, honger en dorst. Het herinnert er ons bovendien aan dat ook Duitsland zelf flink getroffen was en in puin lag.
 
Het zijn wijze lessen wanneer we Bevrijdingsdag herdenken: de werkelijke verlossing heeft veel en veel langer geduurd. Tot slot maakt het ook duidelijk dat elke vergelijking van de huidige situatie met die van een oorlog overtrokken is. Ja, dit zijn vreemde tijden, met de beperking van de bewegingsvrijheden door een killervirus dat voor angst, onzekerheid en dood zorgt; en ja de economie kent ongeziene klappen, maar onze infrastructuur is intact. Als mensen als Klemperer meteen na de bevrijding zichzelf wisten samen te rapen en in moeilijke omstandigheden de moed konden opbrengen om door te zetten, dan moeten wij daar ook nu toe in staat zijn.
 
Victor Klemperer: Barre bevrijding. Dagboek januari-juni 1945, Atlas/Contact, Amsterdam 2020, 144 p. ISBN 9789045041407. Vertaling van Ich will Zeugnis ablegen bis zum letzten : Tagebücher 1933-1945 door W. Hansen. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan