Adolescenten

JEUGDBOEKEN NR. 11, DECEMBER 2020

John Steinbeck, Rébecca Dautremer (ill.): Muizen en mensen

door Jen de Groeve

15+ - Muizen en mensen is het verhaal van twee loonarbeiders in de jaren 1930, tijdens de grote depressie en de jaren van extreme droogte, toen mensen van overal te lande naar het vruchtbare California trokken om hun brood te verdienen als dagloners op de grote ranches.Lennie is een boom van een kerel met een verstandelijke beperking, zijn metgezel, George, een kleine man met scherpe trekken, is zijn mentor en zijn vriend. Hij beloofde Lennies tante op haar sterfbed om voor hem te zorgen en verbindt zo zijn lot en zijn leven aan dat van Lennie.   

George koestert een droom dat hij en Lennie ooit hun eigen plek zullen hebben, niet meer van ranch naar ranch zullen moeten trekken om een karig loon te verdienen. Ze verbouwen dan hun eigen gewassen en kweken kippen en konijnen. Die konijnen, met hun zachte vachtje, zijn voor Lennie want hij houdt van zachte dingen. De drang ze aan te raken is sterker dan hemzelf en hij loopt de hele tijd stiekem met een muis in zijn zak om te kunnen strelen. George wil niet dat hij dat doet, zijn gedrag brengt hen alleen maar miserie. Lennie kent immers zijn eigen kracht niet. De muis heeft hij in een mum van tijd doodgestreeld en zo gaat alle zachts dat hij aanraakt onafwendbaar kapot: een muis, een puppy, de jurk van een meisje, een vrouw.
 
De versie die ik had van Of Mice and Men, de grootse sociale roman van John Steinbeck over de kleine man die gemangeld wordt in het maatschappelijk bestel, is een pocketje van nauwelijks 95 bladzijden. Steinbeck was voor deze voorloper van De druiven der gramschap nog spaarzaam met woorden. Hij heeft het verhaal oorspronkelijk als toneelstuk geschreven en het wordt grotendeels gedragen door dialogen. Op een paar poëtische landschapsevocaties na is er nauwelijks beschrijving, geeft hij zo goed als geen context of uitdieping van karakters.  
 
De nieuwe uitgave van Davidsfonds/Infodok daarentegen is een volumineus boek van meer dan 400 bladzijden. Het bevat de vertaling van Peter Bergsma die in 2018 bij Van Oorschot verscheen, met illustraties van Rébecca Dautremer. Hoewel, illustraties is niet het juiste woord, Dautremer maakte een graphic novel van Steinbecks kleine roman. De tekst is integraal opgenomen en geïntegreerd in een enorme diversiteit aan beelden. Steinbecks spaarzaamheid met woorden was een zegen voor Dautremer, vindt ze zelf, want ze kon in alle vrijheid de karakters, hun leefruimte en de tijdgeest vormgeven.  
 
De roman opent met een korte beschrijving van het landschap rond de Salinasrivier, een serene natuurevocatie, die Dautremer schildert in zachte prenten met afgeronde hoeken en een oud patina. De rust wordt verstoord als George en Lennie eraan komen, op weg naar weer een nieuwe baas. De toon in de prenten slaat om, de gedempte kleuren maken plaats voor een veel scherper en killer canvas. De twee mannen worden schetsmatig afgebeeld, priegelig getekende figuren die opvallend met rode lijnen zijn omrand. Onbetekenende mensjes zijn het, gevangen in een genadeloze tijd. Dautremer laat in een scherp contrast met de feitelijke handeling de historische context aanhoudend en dwingend opdoemen in talloze beeldreferenties uit de jaren dertig: schreeuwende reclameborden en affiches waarop muizen nogal eens de plaats van mensen innemen, opdringerige slogans, cartoons, animaties… Ze varieert volop in formaten, framing, stijlen en materialen, en roept een bijzonder beklemmend beeld op van het gewicht dat het tijdsgewricht op de mens heeft.
 
Veel zachter van toon, maar niet minder indringend zijn de prenten geïnspireerd op de foto’s van grote documentaire depressiefotografen als Dorothea Lange en Walker Evans. De beeldreferenties zijn soms erg duidelijk, bijvoorbeeld in de prent die aan het eerste hoofdstuk voorafgaat, van twee eenzame figuren op weg in een eindeloos, vrijwel leeg landschap. Het beeld van Dorothea Langes 'On the road towards Los Angeles', uit 1937 dringt zich meteen op, terwijl de prent toch ook een Dautremer pur sang is.  
 
Bijzonder evocatief zijn ook de tinten rood die voorkomen in het overgrote deel van de prenten. De iele lijntjes bijvoorbeeld waarmee de contouren van alle personages uitgetekend zijn, zwellen op momenten van agitatie en agressie dramatisch aan. Met uitslaande rode krassen op het fatale moment dat Lennie, bevangen door paniek, vrouw van Curley (de zoon van de baas) doodknijpt. Rood voor agressie, het ligt voor de hand natuurlijk, maar echt ontzaglijk vind ik de prent waarin Dautremer, helemaal in roodtinten, een oude loonarbeider liggend op zijn brits afbeeldt. Zijn figuur straalt zoveel hopeloze hunker uit, dat het pijn doet.
 
In de beeldsequenties die Dautremer buiten het feitelijke verhaal om invoegt, zit zoals al vermeld veel context, die bij Steinbeck niet geëxpliciteerd is. Dautremer gaat daarbij ook heel vrij met het verhaal om, tekent surreële fantasieën en droombeelden uit en demonstreert een heel scala van stijlen die je niet meteen verwacht in haar palet. Ze liet zich voor Lennies dromen bijvoorbeeld inspireren door de art brut, wat resulteert in verontrustende en soms beenharde scènes. Een grappig voorbeeld dan weer van hoe ze het verhaal naar eigen inzicht invult, is de scene waar een van de arbeiders beschrijft wat voor een karakter Curley is, namelijk een agressief en gefrustreerd mannetje met losse handjes:
 
‘Nou… ik zal je wat zeggen. Curley is zoals ’n hoop kleine kereltjes. Hij heb de pest aan grote kerels.[…] Je hebt zulke kleine kereltjes toch wel vaker gezien? Die altijd mot zoeken?’
 
En of we ze kennen. Onder de vele kleine agressieve kereltjes die Dautremer in beeld brengt, is er ook eentje met een Waterloosteek op en de rechterhand in zijn vestje gestoken, en die met een hakenkruis op de mouw en een vierkant zwart snorretje beantwoordt ook aan het profiel.
 
Het is slechts het topje van de ijsberg wat ik in deze recensie kan laten zien van Dautremers volstrekt persoonlijke, gedurfde adaptatie van Steinbecks kleine meesterwerk. Ze toont zich hier voluit als een buitengewoon gedreven en veelzijdig kunstenaar. Met elk nieuw prentenboek voor kinderen bevestigt ze haar passionele talent, maar het is vooral in het literair beduidender werk zoals eerder al in Alice in Wonderland, Een bijbel of Alessandro Baricco’s Zijde dat je haar boeiende omgang met tekst en betekenis in volle omvang ziet.  
 
John Steinbeck, Rébecca Dautremer: Muizen en mensen, Davidsfonds/Infodok, Antwerpen 2020, 418 p. : ill. ISBN 9789002270338. Vertaling van Of Mice and Men door Peter Bergsma. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan