Vertaald proza

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2021

Bekentenissen van Zeno: Italo Svevo

door Inge Lanslots

‘Ziekte is een kwestie van overtuiging en ik werd met die overtuiging geboren.’ Aan het woord is de ik-verteller, Zeno Cosini, in Italo Svevo’s derde en bekendste roman uit 1923, Zeno’s bekentenissen. Het hoofdpersonage wil genezen en gaat daarom in behandeling bij dokter S., die hem in het kader van zijn therapie opdraagt een dagboek bij te houden. Zeno vult die opdracht op eigengereide wijze in. Zeno’s bekentenissen kent dan ook geen chronologische maar een thematische indeling. Na een korte contextualisering over die therapie gaat Zeno in op zijn ‘rookzucht’, die hij zelf ziet als het belangrijkste symptoom van zijn ziekte. Zeno onderneemt talloze pogingen om van zijn ‘verslaafdheid aan het roken’ af te raken, maar die houdt hij nooit lang vol. Hij noteert telkens wel netjes de begindatum, gevolgd door ‘L.S.’, laatste sigaret.   

Mislukkingen stapelen zich overigens op in Zeno’s leven. Zo huwt hij – opnieuw ondanks verwoede pogingen – niet de mooie Ada, maar een van haar drie zussen, Augusta, die hij zonder veel scrupules zal bedriegen met de jonge Carla, die hij later zal laten vallen. Zakelijk gezien is Zeno ook geen hoogvlieger. Malfenti, de koopman en (toekomstige) schoonvader, voor wiens bedrijf hij werkt, zal hem daar meermaals op wijzen. Toch draagt Zeno Malfenti een warm hart toe, in tegenstelling tot zijn eigen vader die hem tot op zijn sterfbed heeft gekleineerd. In tegenstelling tot de protagonisten uit Svevo’s voorgaande romans zal hij pas op later leeftijd beseffen dat hij eigenlijk niet ziek is, maar zijn plaats in het leven heeft moeten vinden, ook wanneer de Grote Oorlog uitbreekt.
 
Zeno’s zelfbeeld is op het eerste gezicht bijzonder laag, zijn zelfanalyse ogenschijnlijk accuraat. In het dagboek vindt de lezer overigens voldoende aanwijzingen dat hij de ik-verteller niet altijd op zijn woord moet geloven. Er schuilt te veel subtiele ironie in de typeringen van de personages en de beschrijvingen van hun lotgevallen. Denk hierbij maar aan de manier waarop Svevo’s protagonist, in de voetsporen van zijn filosofische voorganger, Zeno van Elea, zijn daden opsplitst alsof de ruimte waarin die handelingen plaatsvinden oneindig deelbaar is. Met die paradoxale redenering verklaart Zeno waarom hij zijn schoonbroer niet kan redden noch diens begrafenis kan bijwonen, maar ook dat hij, Zeno, alleen maar kon huwen met een vrouw wier voornaam begint met een A.
 
In zijn dagboek neemt Zeno als het ware de rol over van zijn therapeut die uiteindelijk niet blij zal zijn met het neergeschreven eindresultaat – Svevo was zelf geen fan van Freud en zijn psychoanalyse. Dokter S.’s ongenoegen komt al tot uiting in van voorwoord dat de lezer bij aanvang niet helemaal kan plaatsen. Bekentenissen van Zeno leest dus als een hoogst dubbelzinnige tekst. De complexiteit zit hem in Zeno’s gedachten en niet in Svevo’s taal, die de eerste critici als houterig typeerden. Ondertussen weten we dat die taal het zakenmilieu waarin de roman zich afspeelt oproept.
 
Svevo (1861-1926) werkte zelf ook voor zijn schoonvader voor wie hij zijn ambities als auteur verborgen hield. Italo Svevo was dan ook zijn pseudoniem dat verwees naar zijn dubbele roots: Svevo was geboren uit een Duitse vader en een Italiaanse moeder in Triësts joodse bourgeoisie. In het echte leven was hij echter gewoon Aron Hector (Ettore) Schmitz, die bootverven verkocht in zijn geboortestad waar Midden-Europese invloeden zich vervlochten – Svevo’s klassieker is een duidelijke knipoog naar Robert Musils De man zonder eigenschappen (1930-1932 -- Meulenhoff 2017). De persoonlijke culturele en literaire interesses van de auteur reikten echter veel verder. Ook dat ontdekt de lezer in Zeno’s dubbelzinnige ‘schrijfsels’. Daarnaast kan je ook een heuse letterpuzzel leggen. De letter ‘A’, tegenpool van Z, keert niet toevallig terug in de namen van de meeste vrouwelijke personages en ‘S’ verwijst wellicht niet alleen naar zijn rookverslaving maar ook naar de dokter in het boek, naar Sigmund Freud en naar Svevo/Schmitz. De lezer weze gewaarschuwd: Zeno lijkt dit alles als toeval af te doen…
 
Italo Svevo: Bekentenissen van Zeno, Athenaeum, Amsterdam 2020, 437 p. ISBN 9789025312794. Vertaling van La coscienza di Zeno door Jenny Tuin. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan