De moderne Schotse literatuur is
in belangrijke mate doordrongen van het rauwe leven en de armoede van de lagere
klasse. Getuige een aantal indringende werken als Gentlemen of the West
(1984) van Agnes Owens, The Trick Is to Keep Breathing (1989) van Janice
Galloway, Trainspotting (1993) van Irvine Welsh, How Late It Was, How
Late (1994) van James Kelman en Morvern Callar (1995) van Alan
Warner.
Aan die persoonlijke leeslijst van
Douglas Stuart kan ook zijn eigen autobiografische roman Shuggie Bain (2020, Shuggie Bain)toegevoegd worden, waarmee hij als Amerikaanse Schot de Booker Prize 2020 op
zijn naam schreef. Bovendien kent Schotland een groot aantal schrijvers als
Darren McGarvey, Ali Smith, Jackie Kay en Jenni Fagan die in de arbeidersklasse
opgroeiden, wat in min of meerdere mate in hun werk doorsijpelde.
Centraal in het lijden van de
Schotse arbeidersklasse staat het zogenaamde ‘Glasgow effect’: ‘de lage
levensverwachting en slechte gezondheid van de inwoners van de Schotse stad
Glasgow, vergeleken met de rest van het Verenigd Koninkrijk en Europa’. Een van
de redenen waarom Schotland weleens ´de zieke man van Europa´ genoemd wordt. (Wikipedia)
Het effect begon zich af te
tekenen in de jaren vijftig en zestig, maar kende een explosieve groei vanaf de
jaren zeventig, met de de-industrialisering en het Thatcherisme (1979-1990).
Glasgow was een prominente speler in de zware industrie, die met kaalslag,
privatisering en wijdverspreide werkloosheid af te rekenen kreeg.
De massale huisvesting van de
arbeidersklasse in goedkope, sociale flatblokken werkte armoede, ziekte en
drugsgebruik in de hand. Een hele bevolkingslaag werd voor generaties buiten de
maatschappij geplaatst (‘There’s no such thing as society’). Torenhoge inflatie,
sociale onlusten en segregatie tussen katholieken en protestanten maakten het plaatje van donkere tijden zonder enig toekomstperspectief compleet.
Met de autobiografische roman Shuggie
Bain tekent Douglas Stuart een realistisch beeld van de onderklasse in het Glasgow
van de jaren tachtig, gebukt onder het bewind van Thatcher. De vaderfiguur
heeft het gezin aan haar lot overgelaten. Shuggies oudere halfbroer en halfzus volgen
diens voorbeeld, zodat Shuggie alleen de zorg draagt voor zijn alcoholische
moeder.
Samen leiden ze een armoedig
bestaan, in uiterste nood aangevuld met gestolen munten uit de gasmeter. Vrouwen staan centraal in het
ontwikkelingsproces van de jongen. Hij worstelt met zijn identiteit en wordt voortdurend
gepest en voor homo uitgescholden. De van testosteron bonkende machocultuur van
Glasgow is niets voor hem. Ondanks de persoonlijke betrokkenheid tekent Stuart
een universeel beeld van het schrijnende leven in een industriestad op zijn
retour.
In zijn nieuwste roman Young Mungo (2022, Mungo) zijn er een aantal parallellen te trekken met de bestseller Shuggie Bain, maar de uitwerking staat garant voor een volwaardige nieuwe roman. De plot speelt zich af in het Glasgow van begin jaren 1990, waarin een alleenstaande alcoholische moeder met drie kinderen het hoofd boven water tracht te houden. Ze was zelf een kind toen ze zwanger was van de oudste, zodat ze nooit helemaal volwassen werd. Uiteindelijk staat het tweede kind, de dochter Jodie, in voor de opvoeding van de jonge Mungo.
Er ontwikkelen zich twee verhaallijnen: Enerzijds de aftastende, ontluikende homoseksuele liefde tussen de 15-jarige protestantse Mungo en James, een katholieke leeftijdsgenoot. Anderzijds een door zijn moeder opgezet visweekend met twee volwassen mannen uit de AA (Anonieme Alcoholisten) in de Schotse hooglanden. De rivaliteit tussen katholieken en protestanten en de beproevingen die Mungo tijden het visweekend moet ondergaan in een poging hem 'mannelijker' te maken, worden concreter naarmate de twee verhaallijnen met het gebruik van thrillerelementen naar elkaar groeien.
Uiteindelijk mondt het boek uit in een gewelddadige apotheose. De sterkte van Douglas Stuarts schrijven zit hem vooral in het oog voor details, de subtiele beschrijvingen en de onderhuids geweven symboliek.
Douglas Stuart: Mungo, Nieuw Amsterdam, Amsterdam 2022, 399 p. ISBN 9789046829417. Vertaling van Young Mungo door Kitty Pouwel en Josephine Ruitenberg. Distributie Mythras Books
Douglas Stuart: Shuggie Bain, Nieuw Amsterdam, Amsterdam 2021, 445 p. ISBN 9789046827574. Vertaling van Shuggie Bain door Inger Limburg en Lucie van Rooijen. Distributie Mythras Books
deze pagina printen of opslaan