Vertaald proza
BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2021
Arthur Schnitzler: Droomnovelle en andere verhalen
door Carl De Strycker
Er lijkt in de Nederlanden een hernieuwde belangstelling
voor het werk van Arthur Schnitzler. De voorbije jaren verschenen een aantal
niet eerder in het Nederlands vertaalde novellen en romans van zijn hand (Sterven, Beate en haar zoon, Vlucht in de duisternis en De jonge weduwe), Comp. Marius
speelt Anatol (over een
seksverslaafde) en aan het einde van het seizoen brengt Internationaal Theater
Amsterdam met De dokter een bewerking
van Professor Bernhardi, Schnitlzers
stuk over antisemitisme. En nu is eindelijk ook Schnitzlers bekendste werk opnieuw
beschikbaar, want L.J. Veen brengt in zijn reeks Klassiek een herziene druk van
de bundel novelles die in 2005 onder de titel Verhalen verscheen.
Dat weinig aansprekende opschrift – iedereen wéét dat
verhalenbundels het niet doen in de boekhandel – is strategisch vervangen door
de titel van Schnitzlers beroemdste werk: Droomnovelle
en andere verhalen. Dat topstuk uit de Duitse literatuur opent ook het boek
dat verder naast een aantal hele korte verhalen (waarvan onduidelijk is op
basis waarvan ze werden geselecteerd) ook die andere hoogtepunten uit het
oeuvre van de schrijver bevat: Casanova’s
thuisreis, Luitenant Gustl, Spel in de ochtendschemering en Juffrouw Else. Dat zijn stuk voor stuk
novelles waarin de psychologie van de personages fijnzinnig wordt ontleed tegen
de achtergrond de zeden en gewoonten in het Habsburgse Oostenrijk, waarin eer
een bijzonder grote rol speelde. Daartoe gebruikt Schnitzler – als eerste – de monologue intérieur, waardoor je als
lezer echt in het hoofd van de personages gaat zitten.
Dat is bijvoorbeeld het geval in
Luitenant Gustl, waarin in het
titelpersonage in de opera een duw krijgt van een bakker en in plaats van
adequaat te reageren zich laat beledigen. In een nachtelijke omzwerving door
Wenen voert hij een innerlijke tweestrijd: moet hij, nu zijn eer als officier
geschonden is, zelfmoord plegen of zijn er alternatieven? Juffrouw Else is het verhaal van een jong meisje uit de gegoede
burgerij dat op vakantie een brief krijgt van haar ouders, die dringend een grote
som geld nodig hebben of haar vader verdwijnt in de gevangenis. Om de eer van
haar familie te redden wordt zij gedwongen om zich te vernederen en zich
misschien zelfs te moeten verkopen. Ook zij twijfelt of ze niet beter uit het
leven stapt – het leidt tot haar psychische instorting. In Spel in de ochtendschemering wordt een officier van het leger door
een ex-collega gevraagd om hem uit de financiële problemen te halen, waarop het
hoofdpersonage snel geld tracht te verzamelen door met de kaarten te spelen. Na
aanvankelijk flink gewonnen te hebben, keren de kansen en eindigt hij zelf met
een enorme schuld. Zijn rijke suikeroom kan hem niet helpen en aangezien
militairen geen speelschulden mogen hebben, voelt hij zich genoodzaakt om zich
van het leven te beroven.
In Droomnovelle,
dat de basis vormde voor Stanley Kubricks Eyes
Wide Shut, wordt een schijnbaar nette arts tijdens een nachtelijk avontuur
geconfronteerd met zijn seksuele fantasieën wanneer hij op een geheim gemaskerd
bal belandt. Wanneer hij terugkeert naar huis en zijn vrouw hem haar dromen
vertelt waarin ze even perverse verlangens blijkt te hebben beleefd, komen de
echtelieden tot een soort catharsis. Schnitzler, die een tijd- en stadsgenoot
van Sigmund Freud was, verbeeldt met dit verhaal het met driften gevulde
onderbewuste.
Schnitzler
schreef voor zijn tijd vrijmoedig over allerlei taboes en hij onderzocht in
zijn verhalen en toneelstukken onderwerpen die in het burgerlijke Wenen van
zijn tijd onbespreekbare waren. Dat deed hij zo doortastend en met zoveel
inzicht dat zijn werk ongeveer een eeuw na verschijnen nog steeds relevant is,
zowel psychologisch als literair.
Arthur Schnitzler: Droomnovelle
en andere verhalen, L.J. Veen Klassiek, Amsterdam 2021, 448 p. ISBN
9789020416527. Vertaling Elly Schippers. Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan