Nederlands proza

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2021

Frouke Arns: De gelijktijdigheid der dingen

door Marlies van Breda

In haar debuutroman De gelijktijdigheid der dingen verweeft Frouke Arns het verhaal van Nizar, een hedendaagse vluchteling, met dat van Helena, een ‘Heimatvertriebene’ uit de naoorlogse jaren. Voor Helena’s levensverhaal dat de kern van deze mozaïekroman vormt, werd de schrijfster geïnspireerd door haar eigen familiegeschiedenis: na de Tweede Wereldoorlog moest ook haar moeder Silezië verlaten en een nieuw bestaan opbouwen in een gebied waar de mensen wantrouwig tegenover nieuwkomers stonden.  

Nizar heeft als zoon van een universitair docent een onbezorgde jeugd in Damascus. Hij helpt zijn moeder bij het maken van haar mozaïekkunstwerken en bezoekt met zijn vader de hammam en het koffiehuis, waar hij kennis maakt met Jamahl voor wie hij diepere gevoelens zal gaan koesteren. Na de slag bij Aleppo verandert de situatie in Syrië zodanig dat velen ervoor kiezen het land te verlaten. Ook Nizar dringt er bij zijn ouders op aan om te vluchten, maar daar willen zij niets van weten. Wanneer zijn vader bij een aanslag om het leven komt, besluit Nizar om via de Arctische route naar Europa te vertrekken. In de winter van 2013 lukt het hem op de fiets de Russisch-Noorse grens over te steken. Ploeterend door de sneeuw weet hij een achteraf gelegen woning te bereiken waar hij uitgeput in elkaar zakt en liefdevol wordt opgevangen door Helena die hem verzorgt alsof hij haar eigen zoon is.
 
Ook Helena is het slachtoffer van een oorlog. Zij verliest haar vader in de Tweede Wereldoorlog en wordt na de Duitse capitulatie samen met haar moeder en zusje van haar geboortegrond in Silezië verdreven. Wanneer zij na een tocht vol ontberingen in het Westen aankomen, worden zij samen met andere gezinnen uit de ‘Ostgebiete’ op het terrein van het militair vliegveld bij Kiel gehuisvest. Op school worden de Vliegveldkinderen buitengesloten en uitgescholden voor Polacken die ‘maar beter terug kunnen gaan naar waar ze vandaan komen.’
 
Enige jaren later verandert Helena’s leven als ze Leif Karlsen ontmoet. Na haar moeders dood trouwt zij met hem en vertrekt naar zijn geboorteland Noorwegen. Leif wordt kapitein op een van de schepen van de Hurtigruten, terwijl Helena in Kirkenes probeert haar leven zin te geven. Met de geboorte van hun zoontje Andor lijkt zij haar bestemming gevonden te hebben. Als hij echter sterft, voelt ze zich schuldig en zondert zich af. Leif kan haar de steun die zij zo hard nodig heeft, niet geven en pakt zijn leven weer op. Door toedoen van haar vriendin Marit begint zij na enige tijd weer deel te nemen aan het sociale leven in Kirkenes, maar de relatie met Leif is veranderd.
 
Vele jaren later helpt Nizars komst haar in het reine te komen met het verleden. Zij ziet in dat Leif ‘met volle vaart vooruit [is] gegaan, terwijl zij tot stilstand kwam.’ Dit inzicht bevrijdt haar van het schuldgevoel dat ze haar hele leven heeft meegedragen. Eindelijk durft zij zich over te geven aan het gevoel dat alles nog mogelijk is.
 
De gelijktijdigheid der dingen bevat vijfentwintig hoofdstukken, waarvan er vier in een afwijkend lettertype gedrukt zijn. In deze hoofdstukken ligt het vertelperspectief bij de sneeuwuil die op de cover staat afgebeeld. Ze bieden een breder perspectief op de gebeurtenissen die het leven van de hoofdpersonen een andere richting geven.
 
De nadruk ligt weliswaar op het levensverhaal van Helena, maar Nizars verhaal is bekender: nog steeds trekken duizenden vluchtelingen naar Europa omdat zij in eigen land hun leven niet zeker zijn. Frouke Arns zet de lezers als het ware aan tot nadenken over de beelden die hen via de media bereiken door ze te verweven met een historisch vluchtverhaal. Door afstand te scheppen in tijd wordt invoelbaarder wat het voor vluchtelingen betekent om ontheemd te raken en een onzekere toekomst tegemoet te gaan.
 
De gelijktijdigheid der dingen
past zowel qua thematiek als qua stijl in het oeuvre van Frouke Arns, de voormalig stadsdichter van Nijmegen. In deze roman zijn de suggestieve vertelstijl en de aandacht voor details die tekenend zijn voor haar dichtbundel De camembertmethode (De Arbeiderspers 2018) terug te vinden. De kracht van de beelden die kenmerkend is voor haar gedichten, is ook hier in het taalgebruik terug te vinden. Vaak geven slechts enkele zinnen de lezer inzicht in belangrijke gebeurtenissen en in de beweegredenen van de personages. Toch wordt het adagium ‘show don’t tell’ niet altijd nagestreefd. In het verhaal van Nizar staat uitgebreide informatie over de bijenteelt. Deze passages zijn functioneel omdat ze verbonden zijn met Nizars herinneringen aan cruciale momenten in zijn leven.
 
Een terugkerend thema in de gedichten van Frouke Arns is het omgaan met het verlies van een geliefd persoon. In De gelijktijdigheid der dingen is de lezer getuige van Helena’s moeite om de dood van haar zoontje te verwerken. Terwijl ze de confrontatie aangaat met haar trauma, ontvouwen de herinneringen zich geleidelijk en krijgen gebeurtenissen uit het verleden hun beslag in het heden. Zoekend en tastend geeft ze haar levensverhaal vorm zodat zij de toekomst hoopvol tegemoet durft te zien.
 
De gelijktijdigheid der dingen
is een boeiende debuutroman waarin een universeel verhaal verteld wordt met een onderliggende boodschap: mensen hebben elkaar nodig om de moeilijkheden die zij op hun levenspad tegenkomen, het hoofd te bieden.  
 
Frouke Arns: De gelijktijdigheid der dingen, De Arbeiderspers, Amsterdam 2021, 232 p. ISBN 9789029544801. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri