Nederlands proza

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2021

Koen Peeters: De minzamen

door Jooris van Hulle

Over zijn gewezen professor antropologie Renaat Devisch schreef Koen Peeters al uitgebreid in zijn terecht met de ECI Literatuurprijs bekroonde roman De mensengenezer. Renaat Devisch overleed in 2020. Peeters bleef achter met het gevoel dat de ‘opdracht’ die Remi (onder die naam trad de professor op in de roman) hem aan het eind van zijn leven had toevertrouwd, er bijna dwingend om vroeg (‘wie eenmaal heeft geproefd van het schrijven, blijft dromen van het volgende boek. Ongeschreven boeken zijn onwaarschijnlijk krachtig’) om nu ook de sequel van De mensengenezer te schrijven.  

Paul, alias Peeters zelf, treedt op als ‘secretaris’ van zijn prof, die na zovele jaren ook echt een vriend is geworden. Op vraag van Remi, wie het lichamelijk steeds minder goed gaat, zoekt Paul een aantal mensen op die hen beiden op de weg moet helpen naar een antwoord op de vraag wat ‘minzaamheid’ precies inhoudt en wat die kan doen met een mensenleven. Veel meer dan een reeks relatief geobjectiveerde portretten van de gesprekspartners die Peeters heeft opgezocht, is De minzamen door de fijnzinnige manier waarop motieven elkaar spiegelen en door de bedachtzaam aangereikte rijkdom aan ideeën en filosofische en psychologische beschouwingen een roman geworden die raakt aan het wezenlijke van ons bestaan.
 
De minzamen spoort dubbel: ‘Ik spoel de film van Remi’s leven terug. Ik schik portretten van interessante mensen tussen de tekst, als foto’s.’ Aan Remi’s leven, dat grotendeels ingekleurd werd door zijn verblijf bij de Yaka (Zuidwest-Congo) wordt hoofdzakelijk gerefereerd vanuit een stroomlijnen van de herinneringen. Paul bezoekt de prof in zijn woning in Sint-Amands, hij krijgt gaandeweg meer voorwerpen als boeken en beeldjes toegestopt, vaak met eraan verbonden weer eens het verzoek een of ander persoon te gaan opzoeken en diens verhaal te noteren. De aanpak van Remi, die, met het naderend einde voor ogen wil ‘doorgeven’ (een belangrijk motief in de roman), levert een aantal diepmenselijke portretten op.
 
De manier waarop alles aan elkaar wordt gelinkt, laat zien hoe sterk Peeters de veelheid aan verhaalstof heeft weten te doseren en die hoe dan ook als romancier is blijven benaderen. De golfbeweging in De minzamen wordt bijvoorbeeld duidelijk gemaakt als je de openingsscène ervan plaatst tegen het slot. Dood (de begrafenis van Remi) en hergeboorte (de wandeling die Paul maakt met Leo Pleysier in hun beider geboortestreek, en met deze opmerkelijke slotbedenking: ‘Midden op het vliegveld bloeit alweer de heide, en wilde zaailingen van dennen schieten ook al op.’) haken zo bijna letterlijk in elkaar. Ook op microniveau speelt de spiegeling een eersteplansrol. De ontroerende scène die Peeters wijdt aan de uitvaart van schrijfster-filosofe Patricia de Martelaere is, aansluitend aan die over de begrafenis van Remi, een tastbare echo van de woorden die Remi de aanwezigen in de kerk dan lijkt toe te roepen: ‘Ja, ik besta in deze wereld’.
 
De romancier die Peeters is en blijft, treedt verder ook op het voorplan door de de herhaling van een van de meest cruciale scènes in het boek. Als Remi een vriend van hem, de Yaka-man Fabien, en Paul een aantal beeldjes laat zien die te maken hebben met de ’Mbwoolu’, de genezingscultus, valt op dat Fabien die niet durft of wil aanraken. Het waarom van diens houding wordt pas echt duidelijk naar het slot van de roman. Iets te nadrukkelijk misschien gaat Koen Peeters de precieze omstandigheden expliciteren. Ik meen dat een en ander de attente lezer niet zal ontgaan zijn…
 
Blijft bij dit alles de vraag wie of wat de ‘minzamen’ zijn aan wie Koen Peeters de titel van zijn roman ontleent. Gaat het om mensen die ‘een zegen voor de medemens’ geweest zijn? Of eerder, zoals Peeters noteert: ‘Er is blijkbaar een menselijke soort, een minzaam slag van mensen die zich bezighoudt met die delicate kwesties. Zij hebben het talent of de juiste gevoeligheid, het karakter om over het onzegbare te praten, de mensen te helpen, en soms zelfs de gemeenschap hierrond samen te brengen. Ik herken in mijn eerste notities, in die enkele portretten van mensen, nu een gemeenschappelijke schim. Zij helpen mensen die overgeleverd zijn aan krachten of geesten’.
 
In deze context is de manier waarop mensen omgaan met de beeldjes uit Afrika veelzeggend. Van het portret van een antiquair op de Zavel tot en met de beeldjes die Remi zelf heeft bewaard, van exorcisten die het goed menen tot en met oplichters: de lezer krijgt geen eendimensionaal uitgelijnd geheel aangereikt. De puzzelstukken voor wat uiteindelijk een beeld van ‘de minzamen’ moet opleveren, worden geduldig in elkaar geschoven. Een van de meest intrigerende en overtuigende portretten is dat van beeldend kunstenaar Johan Tahon, ook (en net als Koen Peeters zelf) een verzamelaar. Zijn werk, ‘zijn hele leven lijkt daarover te gaan: het kwaad van het verleden in zijn stamboom bedwingen. Zijn vader.’
 
De minzamen completeert het beeld van Remi/ Renaat dat in De mensengenezer werd aangezet. Diens ‘genius loci’ onder meer, de Westhoek (de laatste droom van Remi brengt hem terug naar de ouderlijke hoeve) waarover Peeters schrijft: ‘Je kweekt er vanzelf een leegte die innerlijk sterk is, als je tenminste geen last hebt van schuld, verdriet of angst’, diens ‘zorgzame menselijkheid’ ook die de kracht van zijn innerlijkheid blijvend heeft bepaald. Die kracht spreekt de lezer persoonlijk toe in De minzamen.
 
Koen Peeters: De minzamen, De Bezige Bij, Amsterdam 2021, 283 p. ISBN 9789403130613. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri