Vertaald proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2022

Jon Fosse: Een nieuwe naam. Septologie VI-VII

door Kris Velter

Een nieuwe naam speelt zich af tijdens de kerstperiode. Het is een gewoonte dat de kunstschilder Asle samen met zijn buurman Åsleik de traditionele maaltijd lutefisk nuttigt. Anders dan andere jaren heeft hij ook toegezegd om kerstavond te vieren bij de zus van de buurman. Maar Asle heeft eigenlijk nergens zin in: zowel de maaltijd als het bezoek zou hij liever overslaan. Door dat bezoek kan hij ook al de mis op eerste kerstdag niet bijwonen. Asle is doodvermoeid en neerslachtig. Terwijl schilderen altijd een existentiële en therapeutische noodzaak was geweest, heeft hij nu zelfs alle plezier in het schilderen verloren. In plaats van te schilderen, staart hij uit het raam en kijkt naar de zee.  

Een nieuwe naam is het afsluitende deel van Jon Fosses alom bejubelde trilogie Septologie. Net als in de vorige twee romans verspringt het perspectief voortdurend van het heden naar het verleden. Ook speelt Fosse opnieuw een ingenieus spel met dubbelgangers/naamgenoten. Terwijl de oude Asle door het raam kijkt, mijmert hij over zijn veel te vroeg overleden vrouw Ales, over de beginperiode van zijn kunstenaarschap, over mensen die te vroeg zijn gestorven. Hij denkt aan zijn dubbelganger die de strijd tegen alcohol heeft verloren en nog altijd in het ziekenhuis ligt. In het verleden kruisen opnieuw de wegen van de twee mannen die op elkaar lijken en die allebei Asle heten. Ook de blonde vrouw met het halflange haar kruist het pad van de jonge Asle. Ze heeft dezelfde naam als de zus van de buurman.
 
Net als in de eerste twee boeken opent de auteur met het schilderij Andreaskruis: twee strepen die elkaar ergens in het midden kruisen. Daarmee wijst Fosse meteen van bij de aanvang op de kern van het kunstenaarschap van Asle: het religieuze. Zoals in de eerste twee romans, zijn in Een nieuwe naam bespiegelingen terug te vinden over de aard van religie. Asle lijkt op één lijn te zitten met Meister Eckhard, een auteur die hij telkens opnieuw leest: het religieuze is fundamenteel een paradox, God is donker dat ook licht is en de woorden waarmee God beschreven wordt, krijgen pas betekenis als ze elkaar tegenspreken.
 
‘[…] in een bepaald opzicht is God niet iets, hij is een donker lichtend niet iets, een niets, een niet, en tegelijkertijd is hij ook alles wat er is, hij is wezen, een afwezigheid die nabijheid is, want God is zowel in als gescheiden van de schepping […]’
 
En omdat het religieuze een paradox is, kan het niet met het verstand worden gevat. Met het denken kan het religieuze niet worden bereikt omdat het geloof een genade is. Daarom gelooft Asle ook niet in woorden en in wat hij in woorden denkt. Enkel zijn schilderijen kunnen iets zeggen door een bepaalde eenheid van vorm en inhoud te bereiken, een eenheid die Asle geest noemt. En omdat het schilderen geest behelst, kan het schilderen worden vergeleken met bidden en komt kunst in de buurt van het religieuze. Zowel de kunst als het geloof drukken iets uit dat niet met woorden is te vatten. En daarom is volgens Asle het kruis het symbool van de paradox.
 
Tegelijk heeft het schilderen een therapeutische werking. Asle is een gekwelde ziel die gedurende zijn leven beelden van gebeurtenissen in zijn herinnering heeft opgeslagen, en die veelal pijnlijke gebeurtenissen moeten worden ‘weggeschilderd’. Op die manier doet de herinnering minder pijn. Hoe groter de vertwijfeling en het leed zijn, hoe meer God nabij is. Een nieuwe naam is de donkerste van de drie romans: het lijden en de dood zijn nooit ver weg.
 
Op stilistisch vlak zijn de drie romans een geheel. Ook Een nieuwe naam is geschreven in één enkele zin, wild kronkelend tussen heden en verleden, en tussen verhalende en bespiegelende delen. Fosse werkt met veelvuldige herhalingen en vertelt hetzelfde gebeuren dikwijls in iets andere woorden. Het repetitieve krijgt daardoor een bezwerend en meditatief karakter. In combinatie met het religieuze lijkt de roman soms een metafysisch project vol ongrijpbare beelden, ideeën en gevoelens. Een nieuwe naam is een indrukwekkend slot van een trilogie die nu al een moderne klassieker is.  
 
Jon Fosse: Een nieuwe naam. Septologie VI-VII, Uitgeverij Oevers, Zaandam 2022, 241 p. Vertaling van Eit nytt namn – Septologien VI- VII door Marianne Molenaar. ISBN 9789492068798. Distributie Elkedag Boeken

deze pagina printen of opslaan