Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2022

Georges Perec: De wedergekeerden

door Elisabeth Francet

Leespret verzekerd 

Kort na Georges Perecs toetreden tot de OuLiPo (Ouvroir de littérature potentielle), een groep schrijvers en wiskundigen die zichzelf allerhande vormbeperkingen of 'contraintes' oplegde, verscheen in 1969 La Disparition (vertaald als 't Manco). Drie jaar later volgde Les Revenentes (De wedergekeerden). Terwijl in de eerste roman de klinker e letterlijk verdween, duikt die in de tweede als enige klinker in alle overvloed weer op. Beide werken sluiten elkaars vocabulaire nagenoeg helemaal uit en zijn paradoxaal genoeg net daardoor onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het zijn tegengestelde lipogrammen: teksten waarin een of meerdere letters ontbreken. De leden van de OuLiPo zochten voortdurend de grenzen op van wat taal vermag, onder meer door er wiskundige principes op toe te passen. Hun strenge regels werden een motor van creativiteit en inspiratie. Perec was dermate door contraintes begeesterd dat hij elk van zijn boeken in een andere vorm goot. In het tweeluik (La Disparition-Les Revenentes) probeerde hij, zowel vormelijk als inhoudelijk, het eeuwige met het vergankelijke te verzoenen.
 
Vijftig jaar na het verschijnen van Les Revenentes en dertien jaar na zijn vertaling van La Disparition, komt Guido van de Wiel (nota bene op de monovocalistische palindroomdatum 22.02.2022) voor de dag met de vakkundige en wervelende vertaling De wedergekeerden. Parallel aan de vertaling schreef Van de Wiel twee achtergrondwerken (gratis te downloaden via http://www.wheelproductions.nl/), waarin hij Perecs werk duidt, interpreteert en regel per regel ontleedt. Van de Wiel maakte van De wedergekeerden een vlot leesbare tekst en slaagde erin Perecs subtiele verwijzingen en knipogen weer te geven met volbloed pereciaanse stijlmiddelen. Aan een van de achtergrondwerken voegde Van de Wiel een lijst toe van Nederlandstalige woorden die enkel de e als klinker bevatten. Voor de taalliefhebber een plezier om in te grasduinen! Zo werd 'accuraat' in de ene roman 'trefzeker' in de andere, zwaard werd degen, kantoor werkvertrek en ga zo maar door: etc. Boeiend om te lezen welke taalkunstgrepen Van de Wiel op zijn beurt uithaalde en met welke uitdagingen en hindernissen hij zoal te maken kreeg.
 
De wedergekeerden is een knotsgek, gelaagd verhaal, opgebouwd rond een juwelenroof en een woeste orgie, met knipogen naar De drie musketiers van Alexandre Dumas en Juliette van Markies de Sade. De roman staat bol van verwijzingen, symboliek en dubbelzinnigheden en er zitten nogal wat autobiografische elementen in vervat. Toen Perec amper drie jaar oud was, overleed zijn vader ten gevolge van verwondingen door een rondvliegende granaatscherf. Drie jaar later werd zijn moeder gedeporteerd (Perecs ouders waren Poolse joden). Van haar werd geen spoor meer teruggevonden. Met name de verdwijning van zijn moeder betekende voor Perec een levenslang trauma. Dat fundamentele gemis verliteratuurde hij in 't Manco. Naar alle waarschijnlijkheid symboliseert De wedergekeerden een hereniging: wat verloren was, wordt hervonden, het verborgene zichtbaar, het passieve actief, het onderdrukte bevrijd. Gebrek wordt overdaad in een onconventionele poging tot catharsis.
 
Betreffende het vertelsel:
 
De bekende vedette Bérengère de Brémen-Brevert betreedt de Exeter Kerk en wenst Serge, de kerkheer te spreken. Met welke beweegredenen beveelt de kerkheer de kerk te beschermen tegen elke entrée der vreemden? De wreedste bedenksels kwellen verteller Clément, een regelrechte betweter. Clément vermeent: een pervers feest met deernen, bendeleden en de kerkheer zelve en Bérengère wenst er d'r edelstenen te venten. Twee deernen, Hélène en Thérèse, plegen verzet. Ze weten: de kerkheer en z'n netwerk helpen een bende rebellen, welke de edelstenen wenst te stelen. Thérèse deelde eens het bed met een der rebellen en speelt het spel mee. Clément en de deernen regelen een trefplek: de kerk te Exeter. De kerkheer, Bérengère en de rebellen tekenen present en beleven een hemels seksfeest. De deernen bewerken de edele delen der rebellen en knevelen de kerkheer. Clément steelt de edelstenen. Vereend rennen de helden weg. The end.
 
De wedergekeerden schetst geen verheven beeld der mensen. Welke geest bedenkt 't, benevens de speelse en bedreven heer der letteren Perec! Met rebelse pennenstreken tegendelen verkennend, mengt Perec het tedere en het wrede, het nette en het perverse, het gemene en het extreme. Eerst het geschrevene streng beperkend, werkt P. bedreven enkele regels weg. Schertsend en scheldend schendt de letterheer expres z'n zelfgestelde regels, stelt de e temet geen grenzen meer, spekt per exempel het vertelsel met recepten en Engelse termen. Geslepen beheerst Perec z'n vertelsel en behekst de lezer, welke wegens het knettergekke, degenererende vertelsel en de wemelende e's, met benevelde geest de hemel én de hel betreedt. De recensente speelde (met gekwelde hersenen) evenzeer het spel mee, verwenste steeds weer de vreemde heksenketel, werd zelfs een beetje gek, hetgeen 'r belette het hele bespreekwerk enkel met de e neer te pennen. De reeds vermelde GvdW leverde beresterk werk. Medeleven met het vertelde bleef echter beperkt wegens de extreem perverse seksspelletjes (zelfs met bébé's en beesten), de degenererende geestesgesteldheden der medespelenden en veel te veel gezwets.
 
In De wedergekeerden kiest Perec resoluut voor wetteloosheid en losbandigheid. 'Zo komt vrijdom voort uit vormdwang', schreef hij eerder al in 't Manco. In een tientallen pagina's lange, wijdlopige beschrijving van een groteske orgie gaat zowat elk seksueel taboe voor de bijl. Perecs inhoudelijk grensoverschrijdende aanpak staat aanvankelijk in fel contrast met de vormbeperking die hij zichzelf oplegde. Gaandeweg en met de hem kenmerkende ironie, zoekt Perec ontsnappingsroutes en permitteert zich steeds meer taalkundige vrijheden, zoals een gul gebruik van afkortingen en fonetische spelling. Door de e zo'n dominante, exhibitionistische rol te geven duwt de schrijver de lezer als vanzelf in een voyeuristische, onderworpen rol. Er is geen andere mogelijkheid dan Perecs duivelse streken te ondergaan en nadien de e proberen uit te zweten. Evenwel leespret verzekerd!
 
Georges Perec: De wedergekeerden, De Arbeiderspers, Amsterdam 2022, 128 p. Vertaling van Les Revenentes door Guido van de Wiel. ISBN 9789029545464. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri