Non-fictie

BOEKEN NR. 4, APRIL 2022

Johan Braeckman en Linda Van Speybroeck (red.): Fascinerend leven. Een geschiedenis van de biologie

door Christophe Van Eecke

Een van de centrale taken van de wetenschapper is het overbrengen van wetenschappelijke kennis naar het brede publiek. In dit kloeke boekwerk, dat een bijgewerkte en uitgebreide versie is van de lang uitverkochte eerste editie, hebben redacteuren Johan Braeckman en Linda Van Speybroeck een hele reeks specialisten samengebracht om, elk vanuit hun eigen onderzoek, de lezer in te wijden in de geschiedenis van de biologie. Dat is om verschillende redenen interessant. Vooreerst omdat, zoals de samenstellers zelf aangeven, de geschiedenis van de biologie een wat veronachtzaamde discipline is die zich best in wat meer aandacht zou mogen verheugen. Daarnaast is het ook gewoon zeer boeiend en verhelderend om zicht te krijgen op die geschiedenis, onder meer omdat ze belangrijk is om het heden te begrijpen. De wortels van de biologie als discipline, het ontstaan van de plantkunde en de wetenschappelijke classificatie van soorten, de ontwikkeling van de evolutieleer, de ontdekking van het DNA: het zijn allemaal ontwikkelingen die tot op vandaag blijven doorwerken.  

Bovendien wordt de biologie vandaag ook regelmatig onder verdenking gesteld vanuit ideologische hoek. Zo is er de tendens tot het ontkennen van het biologisch geslachtsverschil in de discussies rond seksualiteit en gender, waar sociaal-constructivistische theorieën, wars van enige wetenschappelijke basis, opgeld maken, of de populariteit van wetenschappelijk ongefundeerde alternatieve geneeswijzen, die vaak worden gevierd onder de noemer van subjectieve ‘gesitueerde kennis’. Voor wie beslagen op het ijs wil komen in dergelijke discussies is het goed om enige kennis van zaken te hebben. Een specifiek historische invalshoek is daarbij nog om een derde reden van nut, namelijk omdat biologen uit het verleden nogal eens valselijk van racisme of ‘superioriteitsdenken’ worden beschuldigd, zeker als hun onderzoek zich met het omstreden soortbegrip bezighield. Kortom, de wetenschappen staan onder verdenking in de nieuwerwetse correcte denkkringen, en de biologie staat vooraan in de rij als er klappen vallen. In zo’n context is het belangrijk dat het publiek toegang heeft tot correcte informatie.
 
Alleen al daarom is het moeilijk om zich voldoende te verheugen over deze bundel, waarin hoofdstuk na hoofdstuk in heldere taal de geschiedenis van de biologie zich ontrolt. Het verhaal begint met een uitmuntende lange uiteenzetting over de antieke Griekse natuurfilosofie en het werk van Aristoteles (een bijdrage van Danny Praet) en ontrolt zich dan via Galenus en de scholastiek naar de gebruikelijke verdachten, zoals Linnaeus, Lamarck, Humboldt en Darwin, om te culmineren in een reeks bijdragen over gedragsbiologie (met aandacht voor het werk van Konrad Lorenz, Niko Tinbergen en Jane Goodall) en een aantal essays die de bakens uitzetten van waar de biologie in de toekomst heen kan evolueren. Binnen die rijkdom is er bovendien ruimte voorzien voor figuren die minder vaak op het voorplan komen. Zo is er een mooi, zij het korter, hoofdstuk over Maria Sibylla Merian en een verdiende en terechte herwaardering van (en voor velen, zoals ondertekende, ongetwijfeld eerste kennismaking met) Jan IngenHousz, de bijna anonieme ontdekker van de fotosynthese. Ook de kleine kanten van de mens komen aan bod, bijvoorbeeld met een uitgebreide reconstructie van de rivaliteit tussen Johannes Swammerdam en de bekender geworden Antoni van Leeuwenhoek – een niet altijd fraaie geschiedenis van intellectuele achterbaksheid en misleidende retoriek en zelfpromotie.
 
Het mooie van de bundel is dat de auteurs hun onderwerpen op een omstandige en waar nodig complexe manier behandelen zonder bij de lezer enige biologische voorkennis te veronderstellen. Technische termen worden helder uitgelegd en de belangrijkste mechanismen worden in mensentaal van toelichting voorzien, zodat de drempel om zich in de geschiedenis (maar via die geschiedenis ook in de hedendaagse praktijk) van de biologie te verdiepen vrijwel volledig wordt weggenomen. Bovendien komt elk hoofdstuk met een uitstekende bibliografie waar je de belangrijkste bronnen vindt om je verder in een onderwerp te verdiepen.
 
Al dit fraais is ten slotte ook nog prachtig geïllustreerd met eigentijdse afbeeldingen, vaak in kleur, en verpakt in een aantrekkelijk opgemaakte harde kaft, waardoor dit boek ook erg tot lezen uitnodigt. Hoewel de teksten van wetenschappelijk niveau zijn, hebben de auteurs er toch een erezaak van gemaakt toegankelijk te schrijven. In het algemeen leest dit boek echt als een trein. Hierdoor is het ook zeer geschikt voor een breed publiek van geïnteresseerde lezers, zowel biologiestudenten als – en misschien vooral – elke wakkere burger die al langer zocht naar dat ene boek waarin hij (m/v) op behapbaar maar toch gedegen formaat kennis kan nemen van grondinzichten en cruciale achtergronden uit de geschiedenis van de biologie. Dat boek is er nu, dus u hebt geen excuus meer.
 
Johan Braeckman en Linda Van Speybroeck (red.): Fascinerend leven. Een geschiedenis van de biologie, Academia Press, Gent 2022, 742 p. : ill. ISBN 9789401478540

deze pagina printen of opslaan