Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2022

Petra Rautiainen: Land van sneeuw en as

door Jen de Groeve

Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog voerde Finland drie oorlogen. De Winteroorlog, tegen de Sovjet-Unie van 1939-1940, waarop de Vervolgoorlog (1941-1944) kwam, waarin ze Nazi-Duitsland als bondgenoot hadden om het in de Winteroorlog verloren grondgebied terug te winnen. Van 1944-1945 voerde men de Laplandoorlog, waarin de Finnen de Duitsers naar Noorwegen trachtten te verdrijven, zoals in het vredesverdrag met de Sovjet-Unie gestipuleerd was. In Lapland paste het Duitse leger de tactiek van de verschroeide aarde toe. Niettemin zijn er in het Noorden van Finland overblijfselen gevonden van meer dan tweehonderd gevangenenkampen, waar ook aan rassenonderzoek werd gedaan.  
 
Deze historische context wordt door vertaalster Sophie Kuiper aan het begin van Land van sneeuw en as uiteengezet. Petra Rautiainen doet het verhaal van de Laplandoorlog vanuit twee oogpunten. Enerzijds zijn er de dagboekfragmenten van Väinö Remes, een jonge Finse soldaat die als tolk en bewaker naar een nazi-gevangenenkamp in Inari gestuurd wordt. Hij is er getuige van een bikkelhard kampregime. Voortdurend worden nieuwe gevangenen aan- en weer afgevoerd. Levenden zowel als doden. Wat er met hen gebeurt?
 
‘Weet je het dan niet?, vroeg hij, en hij boog zich nog dichter naar me toe. Hij vertelde dat de lijken eerst hier worden gesorteerd en dan naar onderzoeksinstituten worden gebracht voor rassenonderzoek, zodat we meer te weten komen over het Finse ras. Voor het raszuiverheidsprogramma van de toekomst.’
 
Eén Finse gevangene, die, als hij in een kamp in Duitsland was gevangengezet, nochtans een roze driehoek zou dragen – ‘het allerrotste hout, niet eens mensen’ – wordt echter ontzien.
 
De dagboekfragmenten worden afgewisseld met het verhaal van journaliste Inkeri Lindqvist. Na de oorlog reist zij af naar Inari om een reportage te maken over de wederopbouw van Lapland. Tegelijk tracht zij uit te zoeken wat er met haar man gebeurd is, die tijdens de oorlog verdween. Het kamp van Inari was de laatste plek waar hij nog gezien is. Inkeri botst echter op een muur van stilte. Oorlogsgeheimen moeten geheim blijven.
 
Land van sneeuw en as mag dan een roman zijn, fictie is dit allerminst. De oorlog bood de ideale omstandigheden om de Finse bevolkingspolitiek te ondersteunen, die ‘de aanwas van niet-gewenste volkeren’ (de Sami, bijvoorbeeld) verhinderde. Niilo Pesonen (1902-1993), voorzitter van het Finse Comité voor de Verbetering van ras, liet oorlogslijken van Finnen en aan Finnen verwante volken bezorgen aan de universiteit van Helsinki voor fysiek antropologisch onderzoek. Op het einde van de oorlog werden alle documenten vernietigd die in de richting van deze praktijken wezen. Of toch bijna alle.  
 
Petra Rautiainen is historica en in haar debuutroman wil ze vooral het lot van de Sami belichten, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog – met ook enkele verwijzingen naar de dag van vandaag. Haar boek heeft ontegensprekelijk belangrijke merites voor het blootleggen van de nog weinig bekende Finse betrokkenheid bij Duitse oorlogsmisdaden, maar in literair opzicht is Land van sneeuw en as maar matig geslaagd. Je krijgt vrij snel het gevoel dat het fictieve verhaal niet meer dan een tool is. De verhaallijnen van tijdens en na de oorlog haken te weinig in elkaar in en eens je beeld van de historische werkelijkheid gevormd is, kunnen de fictionele gebeurtenissen eigenlijk niet meer boeien. Er zit te weinig drive in, te veel lijkt niet ter zake. De schrijfstijl is eerder meedelend dan evocatief. Dit boek is echter een eyeopener en mogelijk is vooral dat de reden van de Scandinavische bekroningen en de goede ontvangst, ook in het buitenland.
 
Petra Rautiainen: Land van sneeuw en as, Meridiaan, Amsterdam 2022, 279 p. ISBN 9789493169456. Vertaling van Tuhkaan piirretty maa door Sophie Kuiper. Distributie VBK België

deze pagina printen of opslaan