Vertaald proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2022

Teresa Ciabatti: Het leek schoonheid

door Inge Lanslots

Scenariste Teresa Ciabatti (1972), die haar schrijverschap verfijnde aan Alessandro Baricco’s Scuola Holden, maakte haar literaire debuut in 2002. Als auteur van korte verhalen en romans verwierf ze langzaamaan erkenning tot ze in 2017 de tweede plek voor de Premio Strega behaalde. Ook vorig jaar werd ze genomineerd op voordracht van Sandro Veronesi, die het jaar daarvoor de prijs wegkaapte met De kolibrie. Veronesi prees Ciabatti niet alleen voor haar onverbloemde, confronterende schrijfstijl, maar ook voor het aparte vertelritme waarmee de auteur in Het leek schoonheid ongecensureerde gedachten of bedenkingen, rauw-realistische beschrijvingen en voorafspiegelingen afwisselt. Veronesi voelt wellicht een zekere literaire verwantschap. Ciabatti zoekt immers grenzen op en neemt zo een loopje met de regels van autofictie, wat ze al aangeeft in de waarschuwing die voorafgaat aan de roman:  

‘Feiten en personen in deze geschiedenis zijn echt.
Verzonnen zijn de leeftijd van mijn dochter, haar woonplaats, wat dies meer zij.’
 
Met het afsluitende ‘wat dies meer zei' ondergraaft Ciabatti in een pennenstreek het genre en met haar recentste roman brengt ze opnieuw een leugenachtige autobiografie, waarin een handvol autobiografische elementen bewust in buitenmatige negatieve zin uitvergroot worden om het leven en ieders identiteit te doorgronden.
 
‘Ieder mens voelt pijn en vreugde die een ander in dezelfde omstandigheden niet voelt. Zelfs genot zit op verschillende plaatsen, in de krochten van het gevoel, bij ieder mens verschillend. En misschien is genot wel het grootste menselijke mysterie.’
 
In Het leek schoonheid is de ik-vertelster een succesvolle schrijfster op haar retour, zonder veel inlevingsvermogen en nymfomane trekjes. Zo slaagt de kille vrouw er maar niet in om een liefdevolle band met haar voorbeeldige en intelligente dochter op te bouwen, maar ze is heimelijk trots op de knappe prestaties van Anita. De schrijfster vindt echter een substituutdochter in Livia, een leeftijdsgenote die aan een zware val een verstandelijke beperking en geheugenverlies heeft overgehouden. De zevenenveertigjarige Livia gedraagt zich als een onbezorgde, ongeremde tiener, wier lichaam nog niets van die jeugdelijke schoonheid verloren heeft: met haar blauwe ogen en blonde haar – ook in het Italië van de jaren tachtig een schoonheidsideaal – kan ze iedereen in vervoering brengen
 
De ‘volwassen’ Livia, die dol is op pirouettes draaien, lijkt dus de gevangene van haar ogenschijnlijke onbezorgde tienertijd, maar ze is niet de enige die zich niet kan losrukken van het verleden. Ook haar zus, Federica, en de schrijfster blijven zicht meten de onzekere tieners die ze ooit waren. Met hun wat mollige uiterlijk voelden ze zich buitenbeentjes. De schrijfster had het in haar tienertijd extra moeilijk omdat ze als ‘provinciaaltje’ niet meteen werd opgenomen door haar stedelijke en bevoorrechte leeftijdsgenoten. Die onaangepastheid loopt overigens als een rode draad door Ciabatti’s oeuvre en Het leek schoonheid krijgt een extra dimensie door de verschillende getuigenissen over eetstoornissen bij tieners. In haar confronterende, directe vertelling verweeft Ciabatti ook naadloos het tragische einde van Marilyn Monroe, met haar fascinatie voor blonde pruiken.
 
In haar autofictie met ‘gemanipuleerde herinneringen’ portretteert de onaangepaste ik-vertelster zich slinks als een slachtoffer, zeker nu ze in de overgang is, maar meermaals moet de lezer vaststellen dat ze het leed of ongeluk van anderen in de hand werkt. Zij is het ‘ellendige wezen’ dat niet alleen wreed tegenover haar dochter is, maar dat ook de waarheid over Livia’s onfortuinlijke val achterhoudt waardoor anderen, zoals Livia’s moeder en ex-vriendje Massimo, geen rust kunnen vinden. De schijfster vereenzelvigt zich eigenlijk met Lavinia, een klasgenootje van de echte auteur die in vele teksten als de pestkop wordt opgevoerd (en die zich Ciabatti waarschijnlijk niet meer voor de geest kan halen...). De roman eindigt dan weer met de opdracht aan de échte Federica (1972-2019) die in haar bevoorrechte leven niet gespaard bleef van pijn en lijden. Samengevat: tot de laatste regel blijft Ciabatti’s vertelling genadeloos op je inhakken. In haar teksten wegen een onverwerkt verleden en een onmogelijke toekomst zwaar op een verwarrend heden. Beklijvende lectuur!
 
Teresa Ciabatti: Het leek schoonheid, Het Spectrum, Amsterdam, 2022, 240 p. ISBN 9789000379804. Vertaling van Sembrava bellezza door Anne Tilleman en Wilfred Ploeg. Distributie Lannoo

deze pagina printen of opslaan