Vertaald proza

BOEKEN NR. 6, JUNI 2022

Omer Friedlander: De man die lucht verkocht in het Heilige Land

door Ludo Abicht

Het is een beetje verwarrend: op de kaft staat er ‘roman’, en op het eerste blad van het boek ‘verhalen’. De enige reden waarom je deze verhalenbundel, het debuut van de Israëlische auteur Omer Friedlander, een roman zou kunnen noemen is het min of meer gemeenschappelijke thema. Het zijn 11 verschillende verhalen, van 14 tot 31 bladzijden lang, die handelen over momenten uit de geschiedenis van Israël tussen de immigratie na de Tweede Wereldoorlog en de recente invallen in Gaza. Bijna alle conflicten uit die periode komen ofwel rechtstreeks of indirect aan bod, van de verhouding tussen zionisten en Palestijnen, Joden en Bedoeïenen tot die tussen seculiere Joden en ultra-orthodoxen, Israëli’s en Libanezen. Bekend terrein voor wie ook maar enigszins met de diverse, elkaar doorkruisende spanningen in dit ‘Heilige Land’ vertrouwd zijn.  

Het gaat dus niet zozeer om de inhoud, maar wel om de persoonlijke, haast intimistische manier waarop de auteur al deze met elkaar verbonden thema’s behandelt. En in veel van de verhalen worden de ons al te bekende grenzen overschreden, al was het maar voor een korte tot heel korte duur. Zo beschrijft ‘Jaffa-sinaasappels’ het verrassende bezoek van de in Engeland opgegroeide kleindochter van de vroegere Palestijnse eigenaar van bloeiende sinaasappelgroeven aan de huidige bezitter, die ooit als knecht (en vriend) van haar opa begonnen was en na de verovering van Jaffa van de zionistische overwinning geprofiteerd had. Beide, de Palestijnse jonge vrouw zowel als de Joodse eigenaar, weten of vermoeden dat de andere de waarheid kent, maar zwijgen erover, zodat het hele verhaal om het oorverdovend niet-uitgesprokene draait. Of ‘Checkpoint’, waarin een oudere Joodse activiste, één van de ‘oma’s’ die waken over de correcte behandeling van de Palestijnse arbeiders aan de controleposten, aangevallen wordt door een ultra-zionistisch lid van een van de nederzettingen. Ook hier nemen noch de auteur noch een jonge Israëlische rekruut stelling, wat de tragische tegenstelling zo mogelijk nog sterker maakt dan de brute feiten. Hier wordt, alweer, niet geoordeeld of veroordeeld, maar in een paar paragrafen getoond, wat die hele politiek met mensen doet die alle drie, de vredesactiviste die zelf een zoon als soldaat in de Bezette Gebieden verloor, de settler die er heilig van overtuigd is dat dat soort peaceniks verantwoordelijk is voor de dood van Joodse patriotten en de soldaat die beiden begrijpt maar verder echt niet veel meer kan doen dan de wet toepassen en, in dit geval, de vrouw beschermen, binnen de logica van die bezetting gevangen zitten.
 
Je vindt dezelfde gereserveerdheid in de kortstondige bijna-relatie tussen een doodgewone Israëlische jongen en een meisje uit een streng orthodox gezin dat aan die dwang probeert te ontsnappen. Dat wil zeggen: hier zit stof in voor een Israëlische versie van Deborah feldmans Unorthodox, maar dan van eigen kweek, waarbij de uitslag onzeker blijft. Als lezer en buitenstaander weet je, of meen je te weten hoe dit moet aflopen, net zoals je in ‘De zandverzamelaar’ vanaf het begin de onmogelijkheid van die ontluikende liefdesaffaire van een Joods meisje met een aantrekkelijke jonge Bedoeïense smokkelaar bladzijden lang inziet vóór de jongeren het zelf beseffen.
 
Friedlander kan zo overtuigend vertellen dat je aan het eind van bijna elk verhaal geneigd bent ‘en dan?’ te roepen, ofwel omdat je nieuwsgierig bent -- en wie houdt er niet van goed vertelde verhalen? – of omdat je het niet eens bent met een door anderen geschapen situatie waar generaties na elkaar slachtoffer van moeten worden. Maar de auteur geeft gelukkig niet toe aan dergelijke menselijk-al-te-menselijke verlangens naar een happy end.

Deze vaak ironisch en lichtvoetig geschreven verhalen eindigen in zelfmoord, scheiding , dood en verlies, denk maar aan de tragische confrontatie tussen een Libanese Sjeherazade, de bloedmooie en intelligente eigenares van een door de Israëli’s bezet radiostation en de drie soldaten die haar gevangen houden, maar die onvermijdelijk in de ban geraken van haar vertellingen, een onmogelijk sprookje uit Duizend en één nacht in een stad die aan flarden geschoten wordt en waar er geen magische redding meer mogelijk of zelfs denkbaar is.
 
Het is deze tragische omgeving die zelfs aan de absurdste verhalen, zoals dat van die twee Sefardische schoolkinderen die voor de herdenkingsdag van de Holocaust op zoek gaan naar een geloofwaardige overlevende van de Sjoa, een andere dimensie bezorgt:
 
‘Het leek een eeuwigheid te duren met die oude man die puffend en kreunend achter hen aan sjokte. Zijn benen trilden en zijn knokige knieën sloegen tegen elkaar. Hij zocht steun bij de trapleuning. Hij was ongeveer zo fit als de negenhonderd jaar oude Metusalem. Hij kwam eindelijk met een triomfantelijke blik boven, als de eerste bergbeklimmer. Hij transpireerde zo hevig dat zijn pleister losliet, waardoor we op zijn linkerarm een reeks getatoeëerde cijfers zagen. Bingo.’
 
Omer Friedlander: De man die lucht verkocht in het Heilige Land, Het Spectrum, Amsterdam 2022, 271 p. ISBN 9789000378971. Vertaling van The man who sold air in the Holy Land door Robert Neugarten. Distributie Lannoo

deze pagina printen of opslaan