Nederlands proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2022

Albert Alberts: De bomen

door Lisanne Vroomen

‘Fientje keek om en zag hem staan. Ze riep: Aart! Waarom geef je geen antwoord? Je hoort toch wel, dat ik je roep?
Ik ben een boom, Fientje, zei Aart. Zie je niet, dat ik een boom ben? Je bent stout, zei Fientje. Je mag niet van de weg af gaan, dat weet je toch wel?’
 
Vervang ‘Fientje’ door ‘Janneke’ en ‘Aart’ door ‘Jip’ en deze tekst zou qua schrijfstijl zo uit de pols van Annie M.G Schmidt kunnen komen. Toen De bomen van Albert Alberts in 1953 voor het eerst werd uitgegeven, werd er niet veel aandacht aan gegeven en het boek is al zeker niet tot de canon gaan behoren. Wellicht niet gek als je bedenkt dat 1953 jaar is waarin ook De Kapellekensbaan van Louis Paul Boon verscheen en de jaren vijftig de hoogtijdagen waren van Reve, Mulisch en Hermans. Hoe anders is de schrijfstijl van Alberts, vergeleken met deze canonauteurs.  
 
Maar dat gebrek aan aandacht voor De bomen is niet volledig terecht. Althans dat is wat ze dachten bij Uitgeverij Das Mag, waar ze dit boek in 2022 nieuw leven hebben ingeblazen. Nu kan een nieuw publiek weer genieten van een vertelling die bij lange na niet zo simpel is als de schrijfstijl doet vermoeden.  
 
Een jongen, Aart, komt met zijn moeder en zusje op het platteland te wonen. Vanaf het moment van aankomst raakt Aart gefascineerd door het bos. Hij gaat een bijzonder verbond aan met de bomen. Ze lopen met hem mee, komen om hem heen staan als hij slaapt en het bos is de plek waar Aart tot rust kan komen in zijn zelf gebouwde ‘Aardenburg’.  
 
In het boek volgen we Aart als kleine jongen, als vierdejaars hbs’er en als 19-jarige student. Hoewel zijn verbond met de bomen in het begin van het boek nog gezien kan worden als kinderlijke fantasie en verwondering – zoals het spelletje in het citaat hierboven waarin hij een boom is – blijkt later dat Aarts verbond met het bos meer is. Wat dat precies inhoudt, is lastig te duiden. Recensent Gabriel Smit noemt het in een signalement uit 1953 in het tijdschrift Roeping ‘een volstrekt elementair aangesproken-zijn door het wezen der natuur. Een vorm van aardse mystiek?’ Beter kan ik het niet formuleren.
 
Dat De bomen zeker geen simpel boek is, komt onder andere door dit mystiek verbond met het bos dat niet uitgelegd wordt. Het is iets dat je aan moet gaan voelen en dat de andere personages ook aan gaan voelen, misschien nog wel het sterkst door Aarts schoonbroer. Die omschrijft Aart als volgt: ‘Het is ook niet, dat hij te weinig te zeggen heeft. Het is eigenlijk net, alsof hij nog een ander gezelschap bij zich heeft, waar hij tegen moet praten.’
 
Alberts legt eigenlijk niks uit in De bomen. Hij toont slechts en laat veel denkwerk – terecht – over aan de lezer. In het boek staan veel korte dialogen, maar geen gedachten van personages. Daardoor weet je van geen enkel personage wat er in hem of haar omgaat en ontstaat er een vervreemdende afstand. Die afstand is opvallend genoeg het grootst bij het hoofdpersonage Aart. ‘Ja’ en ‘Goed’ zijn de favoriete antwoorden van Aart, eventueel afgewisseld met ‘Jawel’ en  ‘Ik vind het best’.
 
Daardoor lijkt Aart iemand die meegaand is en met alle winden meewaait, maar schijn bedriegt – alweer – in dit boek. Aart laat uiteindelijk vooral zien hoe je je eigen pad kan volgen en je eigen keuzes kan maken, misschien zelf hoe je vast kan houden aan je eigen aard. Als zevenjarige constateert Aart dat de bomen met hem mee lopen. ‘Toen we in het bos waren, liepen ze mee en nu zijn we het bos uit en nu blijven ze staan.’ Misschien typeert deze uitspraak niet alleen de bomen, maar ook Aart. Hij is als een boom die een stukje met je meeloopt, maar uiteindelijk in het bos blijft staan, geworteld en geaard. 
 
Gabriel Smit eindigt zijn signalement uit 1953 met de volgende woorden: ‘Ik wilde slechts de aandacht vestigen op een werkje, dat anders wellicht onopgemerkt zou blijven. De lezer zou zich beslist een unieke kans laten ontgaan.’ Het is goed dat Uitgeverij Das Mag aandacht heeft voor ondergewaardeerde literatuur, zeker in een tijd waarin ‘nieuw’ min of meer synoniem is geworden aan ‘beter’. Dat dat absoluut niet waar is, bewijst dit bijna zeventig jaar oude boek zeker. Het is goed dat het niet onopgemerkt is gebleven.  
 
Albert Alberts: De bomen, Das Mag, Amsterdam 2022, 146 p., ISBN 9789493248359. Distributie De Wolken 

deze pagina printen of opslaan