Nederlands proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2022

Jante Wortel: Weerlicht

door Marlies van Breda

In 2016 won Jante Wortel (1996; geen familie van Maartje) de voorronde van de Write Now!-schrijfwedstrijd in Groningen. Ook de landelijke jury was zeer lovend over haar verhaal, omdat het bezat wat de verhalen van andere finalisten ontbeerden: meerdere lagen (Juryrapport landelijke finale, 2016). Als deelnemer aan het talentontwikkeltraject van ‘De Nieuwe Oost | Wintertuin’ werkte zij van 2017 tot 2021 aan haar debuutroman. Vele versies verdwenen in de prullenbak, omdat zij voelde dat het wezenlijke van het verhaal dat zij wilde vertellen, hierin ontbrak. Op advies van haar redacteur beantwoordde ze in een ‘extreem persoonlijke tekst’ twee vragen, waardoor haar duidelijk werd hoe ze het verhaal in haar debuutroman Weerlicht vorm moest geven.    

Het verhaal speelt zich af in Noorwegen. Samen met haar ouders en haar oudere broer Fos, reist de ik-verteller Lea naar haar oom Erik die in een afgelegen dorp in het noorden van het land woont. Voor Lea’s moeder is het een ‘sentimental journey’ die haar herinnert aan de tijd dat ze nog gezond was en samen met Erik op de motor het land doorkruiste. Na aanvankelijk geaarzeld te hebben verheugt ook Fos zich op de reis. Hij heeft zich voorgenomen om met zijn vader lange wandelingen in de bergen te maken. Alleen Lea en haar vader hebben vanwege Lea’s eetstoornis hun twijfels over deze gezinsvakantie.  
 
Als het gezin op weg is naar een camping in de bergen, raken ze betrokken bij een ongeluk dat het verdere verloop van de vakantie zal bepalen. Tijdens hevige regenval komen ze op een bergweg een tankwagen tegen. Daar de chauffeur vanwege het explosiegevaar niet achteruit kan rijden op de smalle weg, wil vader de caravan loskoppelen zodat ze terug kunnen rijden. Fos moet hem helpen de caravan te draaien. Het lukt hen echter niet de caravan in bedwang te houden waardoor Fos meegesleurd dreigt te worden. Dankzij Lea’s ingrijpen komt alleen de caravan in het ravijn terecht en blijft Fos ongedeerd. Als de caravan is opgetakeld en het gezin onderdak gevonden heeft in een trekkershut, besluit vader dat het gezin de vakantie af zal breken en terug zal gaan naar Nederland, maar Fos wil de reis afmaken. Zijn reactie maakt duidelijk hoe hij tegen de verhoudingen binnen het gezin en de door zijn ouders gemaakte keuzes aankijkt. Hij spreekt uit dat Lea niet zonder professionele hulp kan en dat zijn ouders niet alle problemen zelf op kunnen lossen. Deze scene bevat het centrale thema van het verhaal: kun je iemand helpen die zichzelf dwangmatig kapotmaakt?  
 
De dag na de ruzie gaan Lea en haar vader naar het dorp. Als vader een boodschap doet, vindt Lea zijn dagboek in het dashboardkastje. Bij thuiskomst blijkt Fos verdwenen te zijn. Er komt een grote zoekactie op gang, maar Lea is te zwak om mee te zoeken. Terwijl ze op de camping blijft wachten, leest ze in het dagboek van haar vader over zijn twijfels en zijn angst om haar gezondheid. Hierdoor beseft ze hoeveel haar familie om haar geeft en hoe hard ze haar best zal moeten doen om over haar eetstoornis heen te komen. Als Fos uiteindelijk gevonden wordt, reist het gezin toch door naar Erik. Hier biedt Fos Lea zijn excuses aan voor wat hij over haar gezegd heeft en zet Lea de eerste stap in het genezingsproces.
 
Met de term ‘weerlicht' wordt door weerkundigen verwezen naar de waarneming van een onweersbui op afstand waarbij de bliksem zichtbaar is maar de donder niet gehoord wordt. De kans bestaat dat de bui dichterbij komt en in alle hevigheid los zal barsten. De titel Weerlicht, die op de cover vormgegeven is in de vorm van een gestileerde bliksemschicht, is dan ook goed gekozen voor deze debuutroman waarin de dreiging van naderend onheil vanaf de eerste zin duidelijk is.
 
De titel kan echter ook als twee woorden gelezen worden: ‘weer licht.’ Ook in dit geval is er sprake van een onheilsdreiging die zich uit in de angst van zowel Lea als van haar ouders. De titel in twee woorden staat symbool voor de worsteling van Lea om controle over haar gewicht te houden. Zij houdt een strak eetschema aan en probeert door middel van oefeningen niet te veel aan te komen. Haar ouders daarentegen zijn bang dat zij weer af zal vallen, waardoor de vooruitgang die zij tijdens de therapiesessies heeft geboekt, teniet gedaan zou worden.  
 
Jante Wortel bouwt de spanning zorgvuldig op. Door de beschrijving van de gebeurtenissen in het heden af te wisselen met flashbacks naar handelingen in het verleden, leest . Daar het verhaal vanuit Lea’s perspectief verteld wordt, komt de lezer niet alleen meer te weten over haar beleving van de gebeurtenissen, maar ook over haar interpretatie van de handelingen die deze gebeurtenissen verklaren. Hoewel Lea’s twijfels en gedachten worden weergegeven, bieden de dialogen en de fragmenten uit het dagboek van haar vader ook inzicht in de opvattingen van de overige familieleden. Uit deze dialogen blijkt dat hun leven eveneens beheerst wordt door de dwangstoornis.
 
Dat de focalisatie voornamelijk bij Lea ligt, wordt ook weerspiegeld in het taalgebruik. Jante Wortels stijl is helder, met weinig beeldspraak en zonder lastige zinsconstructies, waardoor het boek voor jongeren vanaf 15 jaar zeker aantrekkelijk zal zijn. De woordkeuze wat betreft de dialogen sluit eveneens aan bij het taalgebruik van deze doelgroep.  
 
Weerlicht kan ertoe bijdragen dat jongeren in de puberteit meer begrip krijgen voor de worsteling van leeftijdgenoten met een eetstoornis. Weerlicht is dan ook een indrukwekkend debuut dat een grote lezersgroep verdient.  
 
Jante Wortel: Weerlicht, Das Mag Uitgevers, Amsterdam 2022, 253 p. ISBN 9789493168848. Distributie De Wolken

deze pagina printen of opslaan