Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2022

Susan Taubes: Scheiden

door Katja Feremans

Scheiden is het aangrijpende maar ook humoristische relaas van Sophie Blind, een vrouw die als dochter, echtgenote, moeder, minnares en schrijfster met zichzelf in conflict ligt. De Hongaars-Amerikaanse Susan Taubes (1928-1969) schreef Scheiden in 1969. Het is haar eerste en enige gepubliceerde roman. Een te lang verborgen gebleven parel, zo klonk het in 2020 in de Angelsaksische wereld bij de heruitgave van Divorcing. Deze sterk autobiografische roman is dan ook in een bijzondere toonaard geschreven.
 
Hij speelt zich voornamelijk af in Boedapest, New York en Parijs. Sophies vader, Rudolf Landsmann, was een van de kinderen van de vroegere opperrabbijn van Boedapest. Hij keerde zich af van God en maakte naam als psychoanalyticus – met zijn vakgebied wordt overigens vaak de draak gestoken in de roman. Sophies moeder was een brouwersdochter. Haar schoonfamilie liep niet bepaald hoog met haar op. Dit werd er niet beter op, toen bleek dat ze het niet nauw nam met de echtelijke trouw. In 1938, nadat Hitler in Oostenrijk binnenviel, emigreerde vader Landsmann met zijn tienjarige dochter naar Amerika. Hij en Sophies moeder waren toen al uit elkaar.
 
Susan Taubes houdt het bij rechtlijnige beschrijvingen, wanneer ze Sophies kindertijd schetst en terugblikt op het door joodse tradities beheerste verleden van haar ouders in Hongarije. Om Sophies zoektocht naar haar echte zelf weer te geven, laat de schrijfster echter de teugels vieren. Die zoektocht begint al vanaf de eerste bladzijden en meteen valt daarbij het opmerkelijke perspectief op: Sophie beleeft haar verhaal vanuit het hiernamaals. Daar is ze als prille veertiger aanbeland, toen ze aan het einde van de jaren zestig in Parijs een straat overstak en door een auto aangereden werd.
 
Na het ongeluk is ze onderweg om de wereld te verlaten. Ze schippert tussen droom, realiteit en flarden van haar verleden. Dit doet haar van de ene trip in de andere verzeilen. Daarbij komen haar zelfvervreemding en haar teleurstelling over haar huwelijk met Ezra Blind naar boven.
 
Ezra, een jonge rabbijn en filosoof uit Wenen, verscheen als gastdocent in haar leven, toen ze wijsbegeerte studeerde. Hij vroeg haar binnen de kortste keren ten huwelijk. Zij stemde toe zonder er al te veel over na te denken. Algauw merkte ze evenwel dat haar echtgenoot, die in de filosofie iedereen de baas was, op alle fronten graag de lakens uitdeelde, tot in bed toe. Althans, zo klinkt het in Sophies versie van de feiten.
 
Na zeven jaar hield ze hun huwelijk voor bekeken en ruilde ze New York in voor Parijs. Ook daar viel het haar niet mee om zich te verzoenen met de toekomst. Alles wat ze in Parijs deed om de tijd te verdrijven, scheen haar monsterlijk, frivool en zinloos toe. Ze had een rist minnaars, maar geen van hen lag haar echt na aan het hart. Ivan stond boven de rest, want hij was in staat om haar onverdeeld zichzelf te laten voelen. Maar hij was dan weer in New York achtergebleven en lijkt eerder een droomgeliefde, met wie ze vooral een bizarre briefwisseling voerde.
 
De dood – of die nu werkelijk of symbolisch is – is voortdurend aanwezig in Scheiden, maar slechts zelden als iets intriest. Zo volgt Sophie vanuit haar doodskist opmerkzaam de receptie in de aanloop naar haar eigen begrafenis. Ze neemt in haar kist ook deel aan haar imaginaire echtscheidingszaak. Die vindt plaats voor een joods tribunaal en heeft de vorm van een hilarisch toneelstuk. Sophie was bovendien zelf een boek aan het schrijven vanuit het standpunt van een overleden vrouw. De dood is in Scheiden dus bijna een spel. Die schijnbare argeloosheid die eromheen hangt, krijgt wel een bittere bijsmaak, als je weet dat Susan Taubes amper een week na de publicatie van Scheiden zelfmoord pleegde.
 
Sophie is officieel overigens nooit van Ezra gescheiden. Wanneer ze hem de documenten voorlegde, gunde hij die nauwelijks een blik waardig: ’Juridisch gebrabbel, wat is dit voor taal? Een stukje papier. Zum Arschwischen.’ Uit de echt scheiden is dan ook maar één aspect van de roman. Scheiden draait eveneens om andere verstoorde verbindingen. Zo vinden Sophie en haar moeder nooit een manier om nader tot elkaar te komen. Sophies migratieachtergrond maakt het haar dan weer moeilijk om ergens werkelijk te aarden. Haar geboorteland Hongarije is louter een reisbestemming. En in Amerika is ze naar haar gevoel nooit echt aangekomen, omdat ze er geen wortels heeft. Ze leerde er weliswaar Engels, liep er school, trouwde en kreeg er een dochter en twee zonen, maar toch, zo concludeert ze, is Amerika slechts een land dat ‘een hard wegdek bood om je tegen af te zetten en je eigen waarheid te scheppen.’
 
Voor de helft is Scheiden een conventioneel verhaal over Sophie Blinds achtergrond. Veel zinderender is de andere helft over de zoekende vrouw die ze geworden is en die het leven naar haar hand probeert te zetten. Daarvoor laat Susan Taubes de chronologie los, last ze absurde intermezzo’s in en schrijft ze in een directe stijl, die Sophie Blind erg dicht op de huid zit. Dit contrast in verteltrant maakt van Scheiden een bonte en heterogene roman. De keerzijde is dat je soms het gevoel hebt in meer dan één boek te zitten.
 
Susan Taubes: Scheiden, Oevers, Zaandam 2022. 331 p. ISBN: 9789493290020. Distributie De Wolken

deze pagina printen of opslaan